(g Panorama ve Aktubinsk bölgelerinde yoğunlaşmaktadır. Bu bölgelerdeki hidrokarbon rezervleri, bilinen ve tahmin edilen petrol ve gaz rezervleri açısından Rusya, Batı Sibirya'daki rezervlere hemen hemen eşittir. Kazakistan'ın biraz açıklarındaki Kashagan bölgesinde (Hazar Denizi), 80 km x 25 km'lik bir alanda söylendiğine göre 7-9 milyar varil miktarında kullanılabilir petrol rezervi ve daha sonrası için ikincil kurtarma teknolojisi ile elde edilebilecek 9-l 3 milyar varil potansiyel petrol rezervi bulunmaktadır (Energy lnformation Administration, Kasım 2004). Bu, Kashagan'ı Fars Körfezi dışında bulunan ilk beşten biri olarak dünyanın doğrulanmış en büyük petrol bölgesi yapmaktadır. 700.000 varil/gün üretim yapabilecek (Enerji Bilgi Yönetimi, Kasım 2004). Kazakistan; herbiri kuzey, güney ve batı bölgelerinde bulunan üç petrol rafinerisini - Pavlodar, Shymkent (daha önce Chymkent) ve A1yrau - işletmektedir. Daha çok doğal kaynaklar ya da Rusya'dan gelen petrol boru hattı ile beslenen bu rafinerilerin toplam 427.000 b/d (yılda 20 milyon metrik ton) ham petrol rafine etme kapasitesi ve %95 kapasite kullanımı vardır (Enerji Bilgi Yönetimi, Kasım 2004). Pavlodar Rafinerisi, Batı Sibirya'dan gelen Omsk-Pavlodar boru hattı ile beslenirken, Shymkent Rafinerisi Kumkol, Ak1yubinsk ve Makatinsk Kazak bölgelerinden gelen petrolü kullanmaktadır. Fakat diğer yakıtları işlel 98l 'de bulunan Tengiz maden ya- mek mümkün olmadığından kapasite tağı, Ön Hazar'ın (Guryev Bölgesi) kuzeybatısında bulunmaktadır. Tengiz, rezervlerinin büyüklüğüyle dünyada bilinen hiçbir maden yatağının rakip olamadığı, eşsiz bir petrol ve gaz yatağıdır. Yalnızca 5.500 metresi keşfedilebilmiş olmasına rağmen, konsorsiyum üyesi ChevronTexaco tarafından potansiyel kazanılabilir rezervleri 6-9 milyar varil olarak tahmin edilen yatak, ekonomik işletim imkanı sunuyor (Zhanseitov ve Asanov, 1993). ChevronTexaco'ya göre, Tengiz bu on yılın sonunda Ülke Proje Tengiz Kazakistan (ChevronTexaco et al.) Karachaganak (BG, Agip, et al.) Kashagan (ENI-Agip, BG et al.) Türkmenistan Cheleken (Dragon Oil) Nebit Dag (Burren Energy) Ustyurt Merkez ve Özbekistan Güneybatı Gissar (Trinity Energy) düşüktür. A1yrau Rafinerisi ise tamamıyla kuzeybatıdan gelen yerel Kazak ham petrolü ile desteklenmektedir. Kazakistan'ın doğalgaz rezervleri l .90 tem olarak tahmin edilmektedir. 83 yatak doğalgaz ihtiva ederken, bunlardan sadece l ?'si sadece gaz rezervi, kalanlar ise petrol ve ortak gaz rezervleridir. Ülkede doğalgaz dağıtımı eşit olarak yapılmamaktadır. Kazakistan'ın gaz rezervlerinin %40'ından fazlası tek bir alanda, ülkenin kuzeybaKanıtlanan 2004 Üretimi Tahminler Rezervler 2006: 450.000 b/d 6-9 milyar varil 290.000 b/d 2010: 700.000 b/d 2.4 milyar varil 210.000 b/d 2008: 240.000 b/d 7-9 milyar varil Üretim yok 2008: 75.000 b/d 0.6 milyar varil 10.000 b/d 2003: 11.000 b/d 0.1 milyar varil 10.000 b/d 2003: 12.000 b/d - 2006: Geliştiriliyor 2.600 b/d 71 bcf Şekil 2. Ülkelere göre orta Asya'nın öne çıkan dış kaynaklı petrol yatırım projeleri Doğa l Gaz Dergisi, 2006/10 tısındaki büyük Karachagank sahasında yer almaktadır. Kazakistan, biri batıdaki ulusal doğal gaz alanlarına hizmet veren, diğeri ise güneyde esas olarak ithal edilen doğal gazı tüketici bölgelerine dağıtan, iki ayrı gaz dağıtım ağına sahiptir (Enerji Bilgi Yönetimi, Kasım 2004). 2000 yılından beri sürekli olarak artan doğalgaz üretimi, yılda 12.9 milyar m3 (bcm) üretim miktarına ulaşmıştır. Kazak Enerji ve Maden Kaynakları Bakanlığı'nın l 5 yıllık stratejisine göre ülke, gaz üretimini 2010 yılında 45.3 bcm ve 2015 yılında 52.l bcm miktarına çıkaracak, fakat gidişat henüz bu hedeflere ulaşmak için yeterli gözükmüyor (Enerji Bilgi Yönetimi, Kasım 2004). Kazakistan'ın 3.384 kilometre toplam uzunluğundaki ve l 960'Iarın sonunda inşa edilen başlıca petrol boru hatları şu günlerde bozulmuştur. Kazak ham petrolü genel olarak Abut Volga ve Karadeniz boru hatları ile Rus rafinerilerine taşınmaktadır. Kazak petrolünün nakliyesi aynı zamanda mavna ve demiryolu ile Baltık Denizi'ne ve gemi ve demiryolu ile Karadenize yapılmaktadır. 2004 yılında, Kazak petrolü üç yöne ihraç edilmiştir: kuzeye doğru (Rus boru hattı sistemi ve demiryolu ağı ile); batıya doğru (Hazar Denizi Boru Hattı Konsorsiyumu ya da CPC ile projeksiyon ve mavnayla Azerbyacan'a) ve güneye doğru (İran'la takas yöntemiyle) (Enerji Bilgi Yönetimi, Kasım 2004). Ekim 2001 'den beri CPC kabaca 250000 b/d ya da kabaca Kazakistan'ın ihracının üçte birini taşımıştır. Bu petrolün büyük kısmı Tengiz sahasından gelmektedir. Orta Asya'nın önemli bir gaz ve petrol üreticisi olan Türkmenistan, dünyadaki gaz rezervleri sıralamasında l l . olarak uzun vadede dünya enerji pazarında lrak'tan önce kritik bir rol oynayacağının sinyallerini veriyor. Bazı analistler rezerv miktarlarının çok daha yüksek olduğu- ►
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=