Panorama pazar (upstream) yapısını yansıtır. Gaz devir programı olmayan ülkelerin çoğunda, etkin pazar payına sahip olan pazar katılımcılarının sayısı sınırlı kalmış ve yerleşik şirketler tekel (veya hakim) durumlarını korumuştur. İngiltere'de 1992 ile 1996 yılları arasında yaşanan gaz devri, bir spot gaz piyasasının gelişmesiyle ve hem endüstriyel hem de ticari fiyatlarda hızlı bir düşüş ile sonuçlanmıştır. 10 Serbest müşterilerin yüzde l 9'�na tekabül eden, toplam gaz pazarının yüzde 9'unu devretmek İspanya'nın 3 yılını almışhr. Gazoduc Mediteranne Europeene (GME) boru hattı yoluyla Cezayir'den (Sonatrach) tedarikedilenve 200l ile 2004 yılları arasında devredilen gazın yüzde 25'i için l 4 lisanslı gaz ticaret şirketi fiyat teklifinde bulunmuştur. 11 İhaleden önce, hiçbir şirketin satışa sunulan gazın yüzde 25'inden fazlasını alamayacağı duyurulmuş ve ihaleden sonra da 1 4 şirketten 6'sına şu miktarlar dağıtılmışhr: BP-% 25 lberdola - % 25 Union Fenosa - % 20 Endesa -% 18 Hidrocantabrico - % l O Shell - % 2. Tablo 4'te de görüldüğü gibi, çoğu Avrupa ülkesi 3-4 yıl süresince talebin yüzde 3-9'una karşılık gelen devir progromları uygulamışlardır. Türk gaz serbestleştirme süreci. Avrupa' daki ilk ve en kapsamlı programlar arasında olan İngiltere ve İspanya programlarından bile daha iddialı bir gaz devir programı içeriyor. Türk gaz devri programından beklentiler, rekabeti ve kaynakların etkin kullanımını teşvik edeceği yönündedir. BOTAŞ tekeli kaldırılacak ve pazara yeni girişler yaşanacaktır. Devir programının, aynı zamanda rekabetçi bir piyasa için hayati bir unsur olan fiyat şeffaflığını da sağlaması bekleniyor. Ancak Türk gaz devir programının emsali bulunmuyor zira şimdiye kadar hiçbir ülke 'kontrat devri'ni kapsayan bir program uygulamamıştır. 12 Mevcut haliyle, Türk gaz devir programının bu şekilde hayata geçirilmesi haylizorolacaktır. Çok radikal olan devir programında devre- Tablo 4: Diğer Ülkelerdeki Miktar Devirleri ve BOTAŞ'ın Kontrat Devri Devredilen Miktarın Devredilen Miktar Süre Teklif (Milyar m•tyıl) (yıl) Toplam Pazara Oranı Sayısı (yüzde) lngiltere 4.8 4 (1992-96) <5 70 ispanya 4.2 3 (2001-04) 9 14 (Cezavir Sözleşmesinin % 25'i Almanya 7.2 3 Ruhrgas Sözleşmesinin %5'i Avusturya 0.25 1 3 12 ltalya 2.3 4 3 Fransa 4.8 3 3.5 Türkiye 16 2 51* 40 Kaynak: Peıform (2004), CEDIGAZ (2004), EFET (2003) ve BOTAŞ dilmesi planlanan gaz miktarı olan 16 milyar m 3/yıl 2006 yılı gaz talebinin yaklaşık yüzde 52'sine tekabül ediyor. Söz konusu miktar Avrupa'daki en yüksek rakamla (yüzde 9 ile İspanya) karşılaştırıldığında çok yüksek kalıyor. Buna ilaveten, 4646 Sayılı Kanun"un geçici 2. maddesinde öngörülen BOTAŞ'ın pazar payının 2009 yılına kadar yüzde 20'ye düşürülmesi hedefi için kalan sürenin sadece 2 yıl olduğu düşünüldüğünde, söz konusu devir programının gerçekleşmesi daha da zorlaşıyor. BOTAŞ'ın gaz devirlerinin ilk ayağı olan kontrat devir ihalesi sonucunda, en Tablo 5: Gaz Devirleri Öncesi ve Sonrasında Doğalgaz Piyasasındaki Şirketlerin Pazar Paylan Gaz Gaz Devirleri Devirleri Sonrası Şirketler Öncesi (Muhtemel) Pazar Payları Pazar Payları BOTAŞ %97 %84 Yerli Üretim (TPAO, Thrace %3 % 313 Basin ve Amitv Oill Shell - %0,8 Bosphorus - % 2,4 Enerco - %8,0 Avrasya - % 1,6 Toplam % 100 % 100 . . .. " Avrupa Ener_ıı Tuccarları Federasyonu (European Federatıon of Energy Traders-EFET), Avrupa Gaz Pazarının Gelişmesi için Gaz Devir Programları, Pozisyon Raporu, 2003 11 "Yeni İspanyol Yasası Daha Derin ve Hızlı Piyasa Serbestleştirmesinin Önünü Açtı", Gaz Matters, 28 Haziran 2000, s. 14. 12 Dünya Bankası, Türkiye: Gaz Sektörü Strateji Notu, Rapor No. 30030-TR, Washington DC, 2004 " TPAO'nun, 2007 yılı içerisinde, Treador ve Stratic Energy ile oluşturduğu onak girişim vasıtasıyla doğal gaz çıkarmaya başlaması sebebiyle bu oran anabilecektir. -jDoğal Gaz Dergisi, 2007/8 ►
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=