yanıcı patlayıcı gazlar) ile doğru orantıdadır. İşlem birimi devamlı olarak direncin değerini ölçmekte; direnç belli bir seviyeye çıkınca (gaz yoğunluğu artınca) alarm vermektedir. Yukarıda açıklanmaya çalışılan çalışma prensibi nedeni ile katalitik yanma esaslı sensörler sadece yakabileceği yani doğalgaz (CH4) gibi hidrokarbon kökenli gazlara karşı seçicidirler. İşlemcisinin elektroniğinde oluşabilecek elektronik sapma/hatalar dışında yanlış alarm üretme ihtimali yok denecek kadar azdır. Oldukça yaygın olması nedeni ile verilen bu iki yöntemin dışında da sensör tipleri mevcuttur. Örneğin, flame ionization, termal conductivity ya da katalitik sensörlerin bir özel hali olan pelistör esaslı sensörler gibi. Yarı iletken, katalitik ve termal kondaktif tip sensörlerin uygulama/ ölçüm aralıkları aşağıdaki çizelgede verilmiştir. Bu çizelge seçici olmayan yarı iletken sensörlerin çok hassas olup O ppm'e yakın kaçakları dahi tespit edebileceğini göstermektedir. Bu özelliği nedeni ile portatif dedektör olarak hat kaçaklarında kullanımı uygun olmaktadır. Katalitik sensörler ise 0-200 ppm arası kaçakları tespit edemez. Ancak bu kaçak seviyesi sürekli izleme yapabilen bir gaz alarm sistemi için çok küçük bir seviye olup göz önünde bulundurulmaz. Sensör Ölçüm Aralıkları Sensör seçiminde ikinci belirleyici etken de kullanım yerine bağlı olarak korunma sınıflarıdır. IP44, en basit özellikli korunma sınıfı olup, bu korunma sınıfına sahip sensörler temiz mekanlarda kullanılır. IP65, genellikle endüstriyel ortamlarda söz konusu yağ, toz ve su/buhar gibi kirliliklere karşı uygun bir koruma sınıfıdır. Yanıcı, parlayıcı, patlayıcı gazların her zaman mevcut olduğu ortamlar tehlike sınıfı yüksek ZON 0-ZON 1 olarak adlandırılan ortamlar olup bu tür mekanlarda kendisi kıvılcım kaynağı olmayan exproof korunma sınıfına sahip sensör/ekipman kullanımı zorunludur. Ülkemizde doğalgaz kullanılan her mekanda diğer tüm tesisatler exproof olmadığı halde doğalgaz sensöründe exproof kullanımı gibi yanlış bir uygulama vardır. Çok özel ana basınç düşürme istasyonları dışında doğalgaz kullanılan hiçbir mekanda özellikle diğer tüm tesisat exproof olmadıkça, exproof sensör kullanımı gereksizdir. LPG uygulamalarında da otogaz istasyonları ile dökmegazda, buharlaştırıcıların kapalı bir mekanda yerleşik olmaları halinde exproof sensör kullanımı gereklidir. Elektronik Değerlendirme/ Gösterge / Kontrol Panosu Sistemin bu elemanı sensörler ile duyulur/görülür uyarı ve otomatik gaz kesme valfleri arasında bir merkezi işlemci fonksiyona sahiptir. Basit domestik tip bir dedektör olarak adlandırabileceğimiz alarm cihazlarında, bu ünite aynı zamanda sensör ve dahili korna/buzzer elemanını da içermektedir. Bu dedektörlerin kontrol fonksiyonlu olan tiplerinde, genelde tek seviyede hem harici korna çaldırma, hem de otomatik gaz kesme fonksiyonları için kontak! röle çıkışları mevcuttur. . Cihaz üzerinde görülen yeşil ışık cihazın çalışmakta olduğunu gösterir. Gaz kaçağı halinde hem dahili siren çalar, hem de kırmızı ışık yanıp sönerek uyarıcı görev yapar. Kontak röleye ait C/NO/NC çıkış kabloları kullanılarak harici uyarı ve kontrol fonksiyonları sağlanır. ■ DOĞAL GAZ DERGİSİ 159 ■ ■ TEKNiK BiLGi ■• ■ Tek nokta izlemeli gelişmiş pano sistemi, sistem var-yok tipi bir tespitten ziyade, daha analiz edici ve kaçağı takip edici bir mantığa sahiptir ve gelişmiş kontrol imkanı sunmaktadır. Sensörden gelen sinyaller söz konusu gösterge/kontrol panosunda değerlendirilerek gaz kaçak miktarı ekranda sayısal olarak ya da ışıklı led göstergeler şeklinde izlenir. Bu tip gelişmiş elektronik değerlendirme ünitesi, kaçağın konsantrasyonuna bağlı olarak iki farklı seviyede uyarı ve kontrol çıkışları üretir. İdeal olan, kaçağın % 1 O LEL yani Metan-Doğalgaz için % 0,5 (5000 ppm), LPG için % O, 15 (1500 ppm) seviyesinde 1. Röle ile duyulur-görülür alarm ve varsa havalandırma tanının devreye alınması, % 20 LEL yani metandoğalgaz için % 1, LPG için % 0,3 seviyesinde, 2. Röle ile otomatik gaz kesme fonksiyonunun yerine getirilmesidir. Genelde, bu fonksiyonları sağlayıcı rölelerin 220 Vac, 5 A kapasiteli olduğunu, yukarıda sayılan fonksiyonların dışında (örneğin tesisin elektriğinin kesilmesi gibi) bir amaçla kullanıldığında 5A kontağın yeterli olup olamayacağı göz önünde bulundurulmalıdır. Sesli - Işıklı Uyarı Düzenekleri Bunlar bir önceki bölümde anlatılan görülür/duyulur uyarı fonksiyonunu yerine getiren ışıklı ya da ışıksız siren/ korna olarak adlandırılan elemanlardır. Bu amacı yerine getirebilen çok sayıda seçenek mevcuttur. Ancak seçimde şu kriterlerin göz önünde bulundurulmasında fayda vardır. • Uyarı düzeneğinin hem flaşörlüışıklı hem de sesli olması tercih edilmelidir. Böylece uyarı elemanının ses veya ışık düzeneğinde oluşabilecek herhangi bir hatada diğeri fonksiyonunu yerine getirebilecektir. Doğal Gaz Dergisi Kasım-Aralık/ November-December 2010 91
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=