MAKALE DOĞAL GAZ DERGİSİ 163 Doğal Gaz Dergisi Mayıs - Haziran / May - June 2011 71 Avrupa’da rekabetçi bir gaz piyasasının oluşumu için ilk direktifl er 1990’larda verilse de, bu gidişat dünyaya paralel olarak yavaş ilerlemektedir. Uzun erimli kontratların piyasanın büyük bölümüne hakim olduğu Avrupa’da, gaz hubları kısa dönemli gaz ticareti konusunda her ne kadar ticari faaliyete maruz gaz hacmi değişkenlik ve (nispeten azlık) gösterse de, çeşitli alıcı ve satıcılara sunduğu imkanlarla alternatif bir ticaret modeli sağlamaktadır. Bu bağlamda göreceli olarak daha olgun ve rekabetçi bir gaz piyasasına sahip olan İngiltere gaz hubı NBP’de (National Balance Point) ticareti yapılan gaz miktarı kıta Avrupa’sına göre çok daha yüksektir. Güçlü bir hub odaklı ticaretin olduğu İngiltere’de bu avantaj uzun erimli kontratlardaki fi yat için de bir referans teşkil etmeye namzet olmuştur. Bu da gaz fi yatlarının petrole bağımlılığını indirerek, kendi fi yat mekanizmasıyla şekillenecek bir dünya doğalgaz piyasasına evrilmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Yükselen bir dünya doğalgaz piyasasının temel çıkış noktası olan gaz hubının oluşması ve işlerlik kazanmasında önemli bir koşul olarak, uzun erimli kontratlarla bağlanmış alternatif kaynakların olmaması ve ticaretin kapasite kısıtlamalarıyla bloke edilmemiş olması sayılabilir. Farklı oyuncular arasında kısa dönemli kontrat fırsatı sunabilen gaz hubları piyasaya da hareket ve esneklik kazandırmaktadır. Uygulama alanlarına göre yeryüzünde iki tür gaz hubı vardır: Fiziksel ve Sanal Hub’lar. Fiziksel hublar, belirli bir noktada konumlanır; dolayısıyla gaz bu noktaya ulaştırılmalı ve oradan ticareti yapılmalıdır. Bu klasik anlamda somut bir meta/mal piyasasından farksızdır. ABD’deki Henry Hub buna klasik ve dünyadaki en gelişmiş örnektir. Burada 12 boru hattı birbirine bağlı bulunmakta, 3 tane yeraltı depolama tesisine erişim olanağı sunulmaktadır. Lousiana eyaletinde hem karada hem de açık denizde üretim yapan üreticilere erişim imkanı sağlanmaktadır. Likidite oranı ise hayli yüksektir. Transfer merkezinde yapılan kağıt üzerindeki ticaret fiziksel olarak teslim edilen doğalgazdan yaklaşık olarak yüz kat fazladır². Sanal hublarda ise coğrafi ticaret platformu büyük bir alanı ve hatta ülkenin tamamını kapsayabilir. Bu tür bir hubın özelliği ise, ticarete konu olan gaz her hangi bir noktadan bu sanal piyasaya girer ve sağlayıcının gazı belirli bir noktaya taşımasına gerek kalmaz. Fiziki olarak var olmasa da kendi işlerliğini kazanan ve serbest pazar mekanizmasına göre arz-talep dengesinin şekillendiği bir piyasa mevcut hale gelir. (İngiliz iletim sistemi - NBP) Ulusal gaz piyasasını AB’de ilk serbestleştiren ülke İngiltere’dir ve ilk hub da yine bu ülkede belirmiştir. Avrupa’daki en büyük ve ciddi gaz hubına sahip olan NBP, gaz kontratlarının IPE (International Petroleum Exchange) de işlem görmesini sağlar. Avrupa’daki diğer birçok hub da bu merkezle bir şekilde ilintilidir. Henry Hub ile aynı mantıkta işler, ama tek farkı sanal bir piyasa olmasıdır. Belçika Zeebrugge hubı da interconnector sayesinde NBP’nin hizmetindedir. Piyasa kendi gelişmiş mekanizmasına sahip olduğundan piyasa dengelenmesi veya yükümlülüklerini yerine getiremeyen taşıyıcı-alıcı-satıcılara cezai yaptırım olmaz. Çünkü piyasa akışkanlığında böyle bir yaptırıma zaten kendiliğinden gerek kalmaz. Taşıyıcılar sadece kendi pozisyonlarını belirleyen giriş ya da çıkış miktarlarını belirtir, fi ziksel olarak bu işlem ise İngiliz Ulusal İletim şirketi (eski Transco) tarafından yapılır. Avrupa’daki diğer sanal hublar şunlardır: w TFF (Hollanda) Gasunie şirketi tarafından işletilen ve NBP’ye benzer bir sistemde çalışır. w PSV (Italya), PEG (Fransa) Fiziksel hublar ise şunlardır: w Zeebrugge (Belçika), wBaumgarten (Avusturya), Merkezi Avrupa Gaz Hub Şirketi’nin (CEGH) OMV ve Gazprom arasında eşit ortaklıkla kurularak Rus ve Nabucco gazı üzerinden ciddi bir fi ziki hub oluşturma potansiyeli içermektedir. w Bunde-Oude (Hollanda), Emden (Almanya). Son ikisini kapsayacak ve Avrupa’da rekabeti geliştirerek daha düşük miktarda ve kısa dönemli kontratlara bağlanmış gaz ticareti sağlamak adına ileride önemli bir gaz hub yaratmak için Statoil-EON Ruhrgas, Wingas ve BEB “North West European Hub Company” isimli ortak bir şirket kurmuşlardır. Bu hublarda ticari olacak gaz hacmi arttıkça, hublar arasındaki rekabetin ² International Energy Agency (IEA), “Flexibility in Natural Gas Supply and Demand”, Paris, 2002. s.80 Tablo 1. Avrupa Gaz Hubları Hacimleri (TWh) Piyasa Yeri Tipi 2005 2006 Değişim NBP UK Sanal hub 5768 7058 22% TTF NL Sanal hub 122 201 64% ZEEBRUGGE BE Fiziki hub 463 500 8% MS-ATR İspanya Fiziki hub 260 281 8% CEGH Avusturya Fiziki hub 8 99 1061% PSV Italya Fiziki hub 29 78 170% BEB Almanya Fiziki hub 5 13 170% PEG’s Fransa Fiziki hub 45 77 73% Ref. European Gas Trading 2007. Prospex Research Ltd. October 2007 s.11
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=