YAPILARDA DOĞALGAZ o Teknik Bilgi Doğalgaz Akışının Ölçümü ve Belirsizliği Özetçe Gaz fazında bir akışkanın kütlesel debisini doğru olarak ölçmek; genellikle zor, masraflı ve enerji tüketimi gerektiren bir süreçtir. Çok büyük veya çok küçük ölçme değerleri, yüksek sıcaklıklar, kaynama noktası yakınında bulunan haller ve akış halindeki salınımlar kütlesel debi ölçümünü daha da zor hale getirmektedir. Kütle veya hacmin yer değişim oranını belirleyerek debi ölçümünün gerçekleştirilebilmesi için çok sayıda algılayıcı kullanılmaktadır. Hangi algılayıcı kullanılırsa kullanılsın ölçüm sırasında meydana gelebilecek zorluklar işlemi daha karmaşık hale getirmektedir. Bunun için; akışkanı çevreleyen ortam, akışkanın aktığı malzemenin cinsi ve şekli, ortam sıcaklığı, fiziksel özellikleri ve akış sırasında meydana gelebilecek bozucu etkiler ölçümün zorlaşmasına etki eden faktörlerdir. Öte yandan ölçme cihazının seçimi, hassasiyeti, ölçüm aralığı ve maliyet gibi faktörler yapılacak olan ölçümde meydana gelebilecek ölçüm hatalarının en aza indirilebilmesi oldukça önemlidir Günümüzde, teknolojinin ilerlemesiyle birlikte debi ölçümüne ait çok çeşitli yöntemler geliştirilmiştir. En önemli debi ölçüm yöntemleri Bernouilli Denkleminin uygulanması yöntemine dayanmaktadır. Bu yöntemde; akışkanın bir boru içerisindeki kısıtlanmış bölmeden geçirilerek hız değiştirilir ve debi ile orantılı basınç oluşur. Borunun yarı kesiti büyüdükçe akışkanın hızı azalır, basınç artar; yarı kesit küçüldükçe hızı artar, basınç azalır. İki nokta arasındaki basınç farkı diferansiyel basınç algılayıcı ile ölçülerek debi ölçümü gerçekleştirilir. Doğalgaz Tüketiminin Ölçümü: Molekülleri serbest halde bulunan gaz akışkanlar, sıkıştırılabilir özelliklerinden dolayı üzerinde etkili olan basınca ve sıcaklığa göre farklı hacim işgal ederler. Genel Gaz Denklemi: PxV=nxRxT • P: Mutlak Basınç • T: Mutlak Sıcaklık (K) Ömer Adil MERDİN Planlama ve Araştırma Mühendisi BURSAGAZ • n: Mal Sayısı • R: Gaz Sabiti • V: Gazın Hacmi Doğalgazın hacimsel ölçümü yukarıdaki genel gaz denkleminden de anlaşılacağı gibi ölçüm cihazlarının bulundukları yerin basıncı ve sıcaklığına bağlıdır. Gazın referans şartları olarak TR = 15 °C = 288.15 K ve P R = 1,1325 bar (deniz seviyesi atmosfer basıncı) tanımlanmıştır. Bu şartlar altındaki gazın hacmi de standart hacimdir. Farklı şartlarda ölçümü yapılan gazın referans şartlara dönüştürülmesi için gazın basınç, sıcaklık ve sıkıştırılabilirliğinin referans şartlara dönüştürülmesi gerekmektedir. Bu işlemin otomatik hacim düzelticiler (korrektör) ile yapılması esastır. Sanayi müşterilerinde hacim düzeltici kullanılmaktadır. 21 mbar ve 300 mbar evsel ve ticari gaz kullanıcıları için formulüze edilen ve hesaplanan Kdüzeltme katsayısı kullanılmaktadır. • md = düzeltilmiş hacim (m3 ) • m = sayaçtan okunan hacim (m3 ) s • K= Düzeltme katsayısı K Katsayısının hesaplanması; K = (Pi p) (TRIT) (ZRIZ) • P = Ölçüm basıncı( sayaç+ atmosfer basıncı) • PR= Referans şartlardaki basınç ( 1013,25 mbar) • TR= Referans şartlardaki sıcaklık ( 288,15 K) • T = Ölçüm sıcaklığı (K) • ZR= Referans şartlardaki sıkıştırılabilirlik • Z = Ölçüm şartlarındaki sıkıştırılabilirlik • (ZR /Z)=l (300 mbar ve altı basınçlarda 1 kabul edilir) Evsel ve bireysel müşterilerin tükettiği doğalgaz ölçümünde K faktörünün merkezi bir noktadan heDoğal Gaz Dergisi Sayı 195-Mart-Nisan 2016 75
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=