lanan azotoksit (NO) emisyonları, güneş ışığının etkisiyle atmosferde fotokimyasal duman oluşcurmakcadır. e) Hava kirliliğinin sıııırlaı·otesiııe taJtnması. 2-Sabit Kaynaklardan Oluşan Kirlilikler a) Konııtların ısıtılmasından kaynaklanan kirlilikler: Güç kaynakları ve evlerde kullanılan ısıtma ekipmanları odun, kömür ya da petrolle çalışabilir. Bunlar yer yer fiziksel, bilimsel ve kimyasal özeliklerine göre değişiklik gösteren küki.irtoksitleri (SO) ve partikülleri meydana getirirler. b) Endiistri tesislerinden kaynaklanan kirlilikler: Spesifik endüstriyel aktivitelerle ilgili sanayinin işlem ve ürün özeliklerine göre değişik kirleticiler meydana gelir.Yakıtın ısıtma ve enerji üretimi için yakılması en sık ve en yaygın atmosfer kirlenme kaynağını meydana getirir. c) Hareketli kaynaklardan ol11;an kirlilikler: Petrol i.irünlerinin kullanılmasıyla, özelliklepetrolleçalışan motor!u vasıtalar yeni bir kirlilik tipi meydana getirmişlerdir.İçten yanmalı motorlar, insanların soluduğu havanın sadece bir metre üzerine CO, kurşun, azocoksitler (NO)veçeşitlitiptehidrokarbonlar(HC) salmaktadır . Bu maddelerin konsantrasyonları trafik yoğu nluğunun çok fazla olduğu şehir merkezlerinde, çok yüksek seviyelere ulaşmaktadır. Gelişmekte olan ülkelerde motorlu taşıtlardan kaynaklanan hava kirliliği, sanayileşme ilerledikçe çok hızlı bir şekilde artmaktadır. Motorlu taşıtlardan oluşan kirlilik, en çok kullanılan taşıtların daha eski, daha az bakımlı ve yüksek bir ağırlık/ beygirgi.icü oranına sahip olmasından kaynaklanmaktadır. Bunun sonucu olarak da meydana gelecek hava kirliliğinin miktarı trafikteki taşıtların sayısından daha fazla bir oranda artacaktır. Pollenler ve mikroorganizmalar gibi havayla taşınan biyolojik ajanlar kirleticilerden olmamakla birlikte, sağlık yönünden önemli etkileri vardır. Z.HAVA KİRLİLİĞİNİN SAĞLIK ÜZERİNE ETKİLERİ Havakirliliği ile hava kirliliğin in sağlığa olan etkileri anLsında belirli bir ilişki olduğuna dair anan deliller mevcuttur. Bunlar şöyle sıralanabilir: 1. Akııt Hava Kirliliğine !vfamziyet ve Mortalite ve Morbidite Üzerine Etkileri: Havadaki duman (PM) ve kükürtdioksit (SO) konsantrasyonları ile ilgilidir. Mortalite: Ölüm oranına en fazla katkıda bulunan faktördür. Bronşitten olan ölümlerin artışı, solunum fonksiyonunun azalmasından meydana gelen diğer ölümlerde, dolayısıyla kalp hastalıklarından ölümlerde artış vardır. Kükürtdioksit (SO,) konsantrasyonları 1000 mikrogram/m3'ü aştığında, mortalitedeki artış daha belirgindir. Kükürtdioksit (S02)1500 mikrogram/ m3'ü, duman da 2000 mikrogram/m3 'ü aştığı zaman morcalitede arcış normaldir veyanormalin % 20 üzerindeolmaktadır. Morbidite (Hastalık): 300 mikrogram/ m3 seviyeden fazla duman (PM) ve 600 mikrogram/m3 seviyeden fazla SO, hastalık semptomlarının ahır ağırlaşmasınaneden olur. Kükürcdiokside (S0 2 ) havada çok rastlandığında üst solunum yollarında tahrişe, solunum yolları enfeksiyonlarının arrmasına ve bunların iyileşmesinde güçlüğe neden olur (bronş astması, bronşit gibi ). Toz partiküllerinin 4 katı artması ile normal ölüm nisbetinin 2 katına çıktığı görülür. Bu astım ve bronşitten ölenlerin sayısını takriben 3 katına çıkarır. Otomobil egzozu ve diğeryanmaolayları ile karbonmonoksit (CO) havaya verilir ve zehirlenmeler karboksi-hemoglobin miktarına göre artar. Solunumla ilgili rnortalite ve morbidite: Kronik bronşit, astım ve akciğer amfizeminin hava kirliliğine bağlı olarak meydana geldiği ve DOGAL GAZ DERGİSi SAYI . 30 126 ağırlaştığı düşünülmektedir. Duman (PM) ve ki.ikürt oksicleri (S0 2 , S03)buna neden olmaktadır. Kansere bağlı mortalite: Şehirlerde hastalığın daha sıklıkla görülmesi ve hava kirliliğindeki artışı takip eden bir şekilde akciğer kanserindeki genel arcış, hava kirliliğinin neden olduğu önemli bir faktördür. 2.Hava Kirliliğine Mamz Kalma İle Fonksiyon ve Perfoı·mansta Azalma: Akciğer fonksiyonlarının azalması genellikle hava kirliliğinin ağırlaştığı durumlarda kronik solunum yolu hastalıkları ile birlikte görülmektedir. Performanstaazalma: Motorlu araç kazaları ihtimalinin artması ve öğrencilerin performansının fotokimyasal kirlilikle ilişkili olduğu bulunmuştur. 3. Dııyıı Organları İrritasyonıt Semptomları: Genellikle toplum şikayetleri geniş dalgalanmalar gösteren, irrite edici ve kokulu kirleticilerden ortaya çıkmaktadır. Muhtemel hava kirliliğinin duyu organlarında en sık rasclanan etkileri kurum, duman, uçan küller ve fotokimyasal oksicleyicilerin gözlerdeki irrirasyonu, otomobil egzozlarından yayılan dumana bağlı toksikolojik deliller, burun, boğaz ve gözlerdeki irritasyondur. 3.HAVA KİRLİLİĞİNİN EKONOMİK ZARARLARI Hava kirliliğinin ekonomik zararlarının sınırlarını çizmek, bunları rakamlara dökmek imkansızdır. Çünki.i, boyutu düşünülemeyecek kadar büyüktür. Örneğin, trafikten kaynaklanan kirliliğin, insan sağlığı üzerine etkileri yanındasebep olduğu trafik kazalarının da ne denli büyük ekonomik kayıplar yarattığı bilinemez. Havadaki kirleticilerin gerek direkt temasla, gerekse asit yağmurları şeklinde göller, nehirler, sular, ormanlar, toprak, hidroelektrik türbinler, elektrik ve -
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=