Güncel Çok özet olarak bu verilerden kolayca görüleceği gibi, yıllardan beri arama, sondaj ve üreti mde ülkede motor güç TPAO'dur. Ancak, uluslararası planda rekabet etmeye çalıştığı şirketler gibi dikey entegre bir yapıda olmayan ve özerklikten mahrum olan bu kuruluşa, her yıl bütçeden belli bi r pay ayrılmaktadı r. 1981 yılında, TPAO'nun yatırım bütçesi 170 milyon dolarken, bu rakam 1995 yılında 76 mi lyon dolara, 1996 yılında ise 62 mi lyon dolara düşmüştür. Yıllardan beri Türkiye'deki arama yatırımlarını tek başına yürüten ulusal kuruluşun bu bütçe ve yanlış organizasyon yapısı ile, yatırımlarını sürdürmesi son derece güç, hatta olanaksızdı r. TPAO YURTİÇİ YATIR/MI.ARI 100 ıso /00 50 - ( ABD DOLARI ) 1985 /990 1991 1994 /996 1998 Şekil-8 : TPAO'nun Soıı W Yılda Yatırım Bütçeleri Öte yandan bu bütçenin önemli bir bölümü, son bi rkaç yıldır yurtdışı projelere yöneldiğinden yurtiçi arama y de ise durmuştur. 1996 yılı için TPAO'nun işletamteırıbmülatç r e ı sn i enr d e e yurtclışı için ayrılan pay, yurtiçi ne oranla yaklaşık 3 kat fazladır. TÜRKİYE'DE PETROL SEKTÖRÜNÜN ORGANİZASYONU Dünyadaki uygulaması i le petrol sektörü ya ela uluslararası petrol şirketlerinin örgütsel yapısı aramadan başlayan, üretim, taşıma, rafi naj, dağıtım ve pazarlamaya uzanan di key entegre bi r organizasyonu i fade eder. PETROL SEKTÖRÜNDE DİKEY ENTEGRASYON (UI.USL.A/lıl/lılSI l'liTROL ŞİRK/iTI.liRINİN ORGANiZASYON YAl'/SI) ARAMAUeolojik/Jeofiıik etüdler,Sondoj) ÜRETİM TAŞIMA (Boruhatlorı,1lınkerler) RAFİNAJ DA(; iTiM/PAZARLAMA Şekil-9 : Petrol Sekıörii'ııcie Dikey Entegrasyon Bugün için Türkiye'de arama-üreti m faal iyeti amaçlı 25 şirket vardır. Bunların 21 'i yabancı, 4'ü yerlidir. Daha önce de bel irtildiği gibi, TPAO ve az sayıda şirket harici ndeki tüm bu şirketlerin arama faal iyetleri yok denecek düzeydedi r. Birkaç önemii yabancı şirketi n dışında kalanlar, kendi ülkelerindeki Doğal Gaz Dergisi 220 bazı vergi muafiyetlerinden yararlanmak, petrol yasamızdaki bazı ayrıcalıkları kullanmak ve ruhsat spekülasyonundan öte bi r faaliyet yapmamaktadırlar. Yabancı şi rketlerin başlıcaları; Shell, Mobi l ve Arco'dur. Shell ve Mobi l'e ait sahaların işletmelerini son dönemde başka şi rketler üstlenmişlerdi r. Bunların faaliyetleri de arama değil, daha önce keşfedilmiş sahaların sağılması biçi mindedir. Yurtiçi nde üretilen ham petrolün taşınmasında, boru hatları ve t ha ankerler kullanılmaktadır. Bu amaçla kullanılan boru tları , Batman-Dörtyol Şelmo-Batman Yumurta! ık-Kırıkkale : (3.5 milyon ton/yıl) : (800.000 ton/yıl) : (5 milyon ton/yıl) Yurtdışından gelen ham petrolü taşımaya yönel ik hat ise 71 mi lyon ton/yıl kapasiteli I rak-Türkiye Boru Hattı'dı r. Bil i ndiği gibi bu hat, sınırlı olarak kullanıma yeniden açılmıştır. Bu kapsamda, 1996 yı lı içinde yaklaşık 200 bi n ton petrol alımı gerçekleşti ri I m işti r. Boru hatları i le taşımada faaliyet gösteren BOTAŞ ile; Deniz İşletmeci l iği ve Tankerciliği A.Ş. (DİTAŞ), TPAO tarafından kurulan kuruluşlardır. Bunlardan DİTAŞ, 25.1 1 .1993'te özelleştirme kapsamına alınarak, BOTAŞ ise 08.02.1995'te teşekkül şekl i nde yapılanarak TPAO' nun bağlı ortaklığı statüsünden çıkmışlardır. Rafinajdaki durum ise şöyle özetlenebilir: Türkiye'nin toplam rafi naj kapasitesi 32 milyon ton'dur. Bu toplamı n rafinerilere göre dağılımı aşağıdaki gibidi r: Kapasite (milyon ton/yıl) Batman (1995) 1 .1 İzmit (1961) 1 1 .5 Ataş (1962) 4.4 İzmir (1972) 10.0 Kırıkkale (1986) 5.0 Bu rafinerilerden Ataş hariç diğerleri TÜPRAŞ'ı ndır. TÜPRAŞ da TPAO tarafı ndan kurulmuş olup, 10.07.1990 tari hi nde özelleştirme kapsamı na alı nmıştır. Dağıtım alt sektöründe ise, rafinerilerimizde üretilen ve ithal edi len petrol ürünlerini n dağıtımı, 13 adet yerl i ve yabancı şi rket kanalı ile gerçekleşmektedi r. Yabancı şirketleri n başlıcaları; Shell, Mobil, BP ve Total'dir. • Petrol ofisi 1994 yılı itibarı ile bu pazarın, - Benzin'de % 28'ini (1.25 milyon ton) -Motorin'de % 39'unu (3.2 milyon ton) - Fuel Oil'de % 78'ini (2.6 mi lyon ton) - Kalorifer yakıtında % 79'unu (1 .4 milyon ton) el inde tutmaktadır. Petrol Ofisi de (daha önce adı ADAŞ) TPAO' nun bağlı ortaklığı olarak 1974'de kurulmuşken, 05.09.1990 tarihinde özelleştirme kapsamına alınmıştır. Temmuz-Ağustos'97 Sayı 51
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=