Makale GİRİŞ Gaz regülatörleri yı l la rdır çok yakından bildiğimiz elemanlar ve onları çevremizdeki fabrikalarda, binalarda, yol kenarlarında ve hatta evimizde görmeye alışığız, böyle olduğu için de onları iyice kanıksamış durumdayız. İşlerinin bir gereği olarak her gün regülatörlerle içi içe olan gaz uygulamacıları regülatörleri hatta takılmış olan ve basıncı düşüren bir eleman olarak görmektedirler. Kesin olan gerçek insan işin içine girmediğinde olaya böyle bakmak kolay bir yaklaşımdır. Ancak bir sorun olduğunda ya da yeni bir uygulama için regülatör seçmek gerektiğinde basınç düşürmenin temellerine eğilme gereğini duyarız. TEMEL PARÇALAR Bir gaz regülatörünün birinci görevi geçen gaz miktarını sistem taleplerini karşılayacak şekilde ayarlamaktır. Aynı zamanda regülatör sistem basıncını kabul edilebilir sınırlar içerisinde tutmalıdır. Rl:GULATOR degişken!ik -- regülatör akışı Sistem talebi Şekil 1. Tipik bir basınç cli.işi.irme sistemi. Tipik bir regülasyon sistemi Şeki l 1 'de gösterildiği gibidir. Regülatör kendisinden istenilen gaz miktarını ayarlayan bir vana ya ela ekipmandan önce yerleştirilir. Eğer çekilen gaz miktarı azalırsa regülatörden geçen gaz miktarı da azalmalıdır. Diğer yandan çekilen gaz miktarı artarsa regülatörden geçen gaz miktarı ela P2 bası ncın ı sabit tutacak şekilde artmalıdır. Bu basit örnekten anlaşıl acağı gibi regülatörün birinci görevi sistem tarafından çekilen miktarda gazı sağlamaktır. Eğer regülatör çekilen gaz miktarına hemen cevap verme yeteneğine sahipse çekişin ani değişimlerinde bile çıkış ' Doğol Gaz Dergisi i94 basıncında bir değişim görülmez. Pratik uygulamalardan biliyoruz ki normalde durum böyle deği ld i r. Gerçekte debide meydana gelen ani değişimler çıkış basıncında düzensizliklere yol açar. Verilen bir uygulama için bir regülatör seçerken kendimize sormamız gereken soru regülatörCın bu dinamik akış koşullarında performansının ne olacağıdır. Regülatörün görevi sistemin ihtiyacı olan debiyi karşılamak olduğundan, regülatörün temel eleman la rı ndan biri regülatörden geçen gazı sistem tarafından çekilen gaz miktarına göre ayarlayabilen ve bunun için değişken bir kısıtlama sağlayan "kısıtlama elemanı" dır. Şekil 2 tipik bir kısıtlama elemanını gösterir. Bu eleman genellikle bir çeşit vanadır. Bu kısıtlamanın değişkenliğini sağlayabilmek için, kısıtlama eleman üzerine bir çeşit yük uygu lanmalıdır. Böylece ikinci temel elemanın "yükleme elemanı" olduğunu söyleyebiliriz. Kısıtlama Elemanı - Akış Şekil 2. Tipik bir kısıtlama elemanı. Yükleme elemanı; ağırlık,elle kumanda, yay, basınç, piston gibi pek çok değişik malzeme olabilir. Şekil 3'de gösterilen ve diyafram ile yaydan oluşan yükleme elemanı en çok bilinen ve uygulanan tiptir. Kısıtlatıcı elemanının hareketini sağlayacak yükleme kuvveti, yükleme basıncının (PL) diyafram üzerine uygu l anması ile elde edilir. Yay hareketli parçaların ağırlığını yenmek ve basınç kuvvetinden biraz fazla bir kuvvetle regülasyonu sağlamak üzere ters yükleme kuvveti uygular. Mart-Nisan '99 Sayı 61
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=