Makale Sektöre yönelik "regülasyon"a gelince; böylesi bir regülasyonun hedefleri şu başlıklar altında toplanabilir. • Elektriğin güvenilir, sabit frekans ve gerilim altında ve sürekli olarak tüketiciye ulaştırılmasını sağlamak. • Sözkonusu hizmetin tüketiciler arasındaki dağılımının etkin olmasını sağlamak, hakim durumların hizmet dağıl ı mında istismar edilmesini önlemek. • Elektrik üreten firmaların bu üretimi en düşük maliyetle yapmalarını, yani maliyet verimliliğini sağlamak. • Evrensel hizmet sağlamak, yani elektriği n belki de maliyetini bile karş ı layacak durumda olmayan bölgelere vaya gelir gruplarına ulaşmasını sağlamak. • Elektrik üreten ve dağıtan firmaların hakim konumlarından rant yaratmalarını önlemek, yani aşırı karlarını sınırlamak. • Yatırımcı ların teknolojik yenilikleri yakından takip edecek biçimde yatırım yapmalarını sağlamak. "Regülasyon"un başarısı için elektrik sektöründe, koordinasyon, denetim, inceleme, yatı rımları yönlendirme alanlarında geniş yetkilerle donatı lmış, her türlü etkiden uzak, bağımsız bir idari otorite -Düzenleyici Kurul'un (Regulatory Body)- varlığı en önemli koşullardan biridir. Diğer Ülkeler ve AB İngiltere Üretim şirketlerinin Londra Borsası'nda halka arz şeklinde gerçekleştirilen özelleştirmeleri sonrasında elektrik sektörünün üretim ve arzında (elektriğin son kullanıcıya satışında) rekabetin tesisi amacına büyük ölçüde ulaşılmıştır. Doğal tekel olan iletim ve dağıtımda ise rekabet, mevcut şebeken i n rekabete katılan tüm taraflarca kullanımını düzenleyen bağımsız bir regülasyon sistemi tarafından sağlanmıştır. İletim sistemi, üretim ve dağıtımdan ayrılmış, her sistem birbirinden bağımsız hale getir i lm i şti r. Ancak iletimden sorumlu şirketin hisseleri, şirketin hakim durumunu kötüye ku llanmaması için Bölgesel Dağıtım Şirketleri'ne (REC) satılmıştı r. İngiltere'de elektrik sektöründeki özelleştirmeler sonucu önceden maliyetlerle belirlenen elektriğin fiyatı, artık tüketici ihtiyaçlarının etkisiyle piyasada belirlenir hale gelmiştir. Özelleştirme sonrasında, rekabetin oluştuğu bölgelerde tüketicinin elektriği daha ucuza aldığı görülmüş, tüketicinin korunması ve hizmet kalitesinde gelişmeler ortaya konmuş, tüketiciler diledikleri dağıtım şirketlerini tercih edebilme haklarını yaygın olarak kullanabilmiş l erdir. Genel olarak 1990'dan 1995 yılı sonuna kadar fiyatlarda reel olarak ortalama o/o 1 O oranında düşüş sağlanmıştır. Latin Amerika Özelleştirme öncesinde elektrik üretiminin ve dağıtımın kamu işletmeleri tarafından sağlandığı Arjantin'de öze ll eştirmenin temel amacı, sektörde mümkün olan Doğal Gaz Dergisi 60 rekabetin ve arz güvenliğinin sağlanması olarak belirlenmiş ve sektör üretim, iletim, dağıtım ve yük/tevzi şeklinde dikey olarak 4 bölüme ayrılmıştır. İngiltere'deki uygulamalardan farkl ı olarak, üretim tesisleri büyük birimlere bölünerek her birinin mülkiyeti bir kişide olacak şekilde satılmış, hiçbir üreticinin sektörün o/o 15'den daha fazlasına sahip olmasına izin verilmemiştir. Yük/Tevzi sistemi CAMMESA şirketiyle yeniden yapılandırılarak, toptan elektrik piyasasını oluşturmak ve yönetmekle görevlendirilmiştir. Enerji alış-verişi spot ve futures piyasalarda gerçekleştirilmeye başlanmıştır. Arjantin'cle özelleştirme sonrası elektrik sektöründe dikey bütünleşme yasaklanmıştır. Hiçbir şirket üretim, dağıtım ve yük tevzi faaliyetlerinin birden fazlasını yürütme hakkına sahip olamamaktadır. Ancak yük tevzi organizasyonuna ortak olunması teşvik edilmektedir ki bu durum İngi l tere'deki Ulusal İletim Şirketi'nin Bölgesel Dağıtım Şirketleri'ne ait olmasıyla benzeşmektedir. Özelleştirme uygulamaları sonrasında; günlük üç-dört saate varan elektrik kesintileri sona ermiş, termik santrallerin atıl kalma süreleri azaltılmış, elektrik fiyatlarında 1992-1994 yılı arasında o/o 50'lik düşüşler sağlanmış, üretim, iletim ve dağıtım şirketlerinin karlılıkları artmış, sektör yabancı sermayeye açılmıştır. Şili'de ele, Ulusal Enerji Komitesi'nin sorumluluğu altında fiyat regülasyonu uzun dönem marjinal maliyete dayandırılarak, büyük tüketicilerin pazarlıkla istedikleri üreticiden elektrik satın alabilmeleri sağlanmış, iletim ve perakende satış fiyatları göreli rekabete göre (firmaların fiyat konusunda birbirleriyle karşılaştırılması) belirlenmeye başlamıştı r. Elektrik hizmetlerinin özelleştirilmesiyle şirketlerin verimlilik ve karlılık oranlarının arttığı ve Arjantin'deki uygulama sonuçlarından farklı olarak kayıp kaçak oranlarının önemli ölçüde azaltıldığı gözlemlenmiştir. Avrupa Birliği Avrupa Birliği'ne üye 15 ülkenin enerji sektörlerinde uyumun sağlanması amacıyla, Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Topluluğu Bakanlar Konseyi tarafından 19.12.1996 tarihinde elektrik sektöründeki ortak pazar kurallarını düzı:nleyen bir yönetmelik yürürlüğe konulmuş ve bu 15 ülkenin farklı altyapı ve ekonomik d uru mları göz önünde bulundurularak, üye ülkelerin bu yönetmeliği keneli mevzuatları içine almaları için iki yıllık bir geçiş süreci öngörülmüştür. Bu yönetmelik ile elektrik piyasasının serbestleştirilerek rekabete açılması amaçlanmış ve üye devletlerin kamu yararını göz önünde bulundurarak, elektrik sektöründe faaliyet gösteren şirketler --------------!& Mart-Nisan 2000 Sayı 67
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=