Lahey'de yapılan iklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi 6.Taraflar Konferansı'nda (COP- 6) sunulmuştur (TEAŞ, 2000b). Atık su arıtma tesislerinin yapılması ve su kirliliğini önlemek üzere alı nan tedbirlerde, birkaç TES'in dışında, 'Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği' değerlerine uyulmamaktadır (Karamustafa, A., 1997). BirkaçTES dışında, tüm TES'lerde soğutma suyu sistemi kapalı çevrim ile çalışır ve ısıl kirliliğe neden olmaz. Açık çevrim soğutma suyu kullananlar ise soğutma suyunu aldığı ortama difüzörler vasıtası ile vermekte veya derin deniz deşarjı yapmaktadır (Tezcan, G., 1 997). Kömür yakan TES'lerimizin hemen hepsinde, linyitlerimizin kalitesinin düşük olmasından kaynaklanan, çok miktarda kül ve cüruf oluşmaktadır. Genellikle kül ve cüruf ıslatıldıktan sonra taşıyıcı bantlarla depolama amacı için ayrılan yerlere taşınırlar. Depolama sırasında kuruyan kül, rüzgarın etkisiyle çevreye yayılır (Karamustafa, A., 1997). Son yıllarda kül ve cürufun zararlı etkilerini önlemek için depolamasahaları tarımtoprağı ile örtülerek elverişli hale getirilmeye çalışılmaktadır (Tezcan, G., 1997). Yeni TES'de ise kül ve cüruf hidrolik olarak, depolama amacı ile inşa edilmiş kül barajlarınataşınmaktadır. Belli bir oranda su ile karıştırılan kül , bir su filmi altında tutulur (Çayırhan santralimizde olduğu gibi). Başka birdepolama yöntemi de kömür üretimi bittikten sonra maden sahalarına kül ve cüruf atılmasıdır. Doldurma işleminden sonra üzeri toprakla örtülerek yeşillendirilir. Sadece Çatalağzı santralimiz kül ve cüruf atıklarını denize atmaktadır (Karamustafa, A., 1997). Kül ve cüruf içerdiği ağır metaller nedeni ile (kadmiyum, cıva, kurşun v.b.) ne şekilde depolanırsa depolansın çevreye ve insan sağlığına zarar vermektedir. Özellikle her üçü d e Muğla ilimizde bulunan Yatağan, Yeniköy, KemerköyTES'ı birbirinin etki alanı içinde olup, çevreye zararvermektedirler (Keskin, M, Mert, A.,2001). Kömürün daha az bilinen yönü ise tehlikeli radyoaktifbir madde olmasıdırve kömür en büyük radyasyon kaynağıdır. ABD'de Çevre Koruma Ajansı (EPA)'nın çeşitli kömür kaynaklarından alınmış 500 adet örnek üzerinde yaptığı analize göre, ortalama olarak milyonda 1 ,3 uranyum ve milyonda 3,2 toryum miktarı tespit edilmiştir. 1 000 MW elektrik üreten bir kömür yakan TES kişi başına 490 rem/yıl, nükleer santral ise 4,8 rem/yıl radyasyon yayar. Bu sonuca göre Türkiye genelinde TES'de toplam 64 milyon ton linyit yakılmaktadır ve 83,2 ton uranyumun, 204,8 ton toryumun çevreye yayıldığı anlaşılmaktadır (Şahin, H.M., 2001 ). TES'lerin çoğunun devreye girişinden bu yana 10-15 yıl geçmiştir. Proje, inşaat ve montaj süreleri de dikkate alınırsa, proje hazırlanırken kullanılan teknolojinin 20-25 yıl öncesinin olduğu görül ür (EMO, 1996; Ültanır, 2000; Başaran, 2000). Ayrıca TES'lerimizin eskiliği nedeni ile türbin ve jeneratörlerde yaşlanma, eski teknoloji ve malzeme problemleri vardır. TES'lerin çoğunda analog kontrol sistemleri mevcuttur. Bir kısım ölçü ve kontrol sistemleri de yıpranmıştır (Başaran, M., 2000). 4. Sonuç ve Öneriler a. Türkiye'de toplam elektıik üretiminin yaklaşık %75'i TES ve %25'i hidroelektrik santrallerinden (HES) karşılanmaktadır. Ülkemizde bol miktarda bulunan hidrolik, rüzgar, güneş, jeotermal ve benzeri yeni lenebilir enerji kaynaklarına dayalı teknolojilere imkan verilmeli ve kullanımları, teşvik edilerek, sağlanmalıdır. b. Ülkemiz için en uygun ene�inin, ulusal kay naklarını kullanan, yüksek verimli, çevreyi en az kirleten enerji olduğu düşünülürse; yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklarının (güneş, jeotermal, rüzgar v.s.) en kısa zamanda enerji üretimine katkısı sağlan malıdır. c. Ulusal ene�i kaynaklarımızın potansiyelleri, enerji arz ve talebi konusunda sağlıklı ve uygulanabilir bir planlama yapabilmek amacı ile verilerin güvenilir olmasının temin edilmesi gereklidir. d. Enerjinin üretimi, iletimi ve kullanımı ile ilgili tasarruflara yönelik projelere öncelik verilmeli, çevre kirliliğini minimuma indirecek yeşil enerji yönündeki çalışmalar desteklenmelidir. e. Kalitesi düşük olan linyitlerimiz için akışkan yatakta yakma teknolojisinin yaygın laştırılması sağlanmalıdır. Linyitlerin dumansızlaştırma, koklaştırma ve gazlaştırma teknolojilerine yönelik çalışmalar desteklenmelidir. Ayrıca tüm konvansiyonel tesisler için kojenerasyon ön şartı mutlaka aranmalıdır. f. Doğal gazlı kombine çevrim santralleri günümüzde en yüksek verimle çalışan TES'dir. TES'in veriminin yüksek olması, daha az yakıt kullanması, dolayısıyla çevreyi dahaazkirletmesi demektir. Doğal gazın içerisinde kükürdün yok denecek kadarazolması çevre kirliliğine de olumlu yönden etki etmektedir. Yanma sonucu oluşan NOx'lerde De-NOx tutucuları ile düşük değerlere kadar indirilebilmektedir. Linyit yakan TES'inden doğal gaza geçmek, iklim değişikliğine ilişkin ülkemizi n taah hütlerini yerine getirmek adına bir çözüm olabilir. Ama bu geçici bir dönem için uygulanmalıdır. Sıfır emisyonlu yakıtlara geçmek asıl hedefimiz olmalıdır. g. Yeni TES planlarken bir yandan da mevcut TES'imizin 'Hava Kalitesini Koruma Yönetmeli ği'ne uygun duruma getirmek için Baca Gazı Arıtma Tesisleri kurmak durumundayız. Ayrıca çoğu TES'imizde da elektrofiltre rehabilitasyonunu gerçekleştirmemiz gereklidir. h. Yap-işlet-Devret statüsündeki yatırımlarda yapılacak santrallerin işletme süresi sonunda TEAŞ'a devredilmesi söz konusu olduğundan, projelerin oluş turulmasında ve santrallerin kuruluş aşamasında, TEAŞ'ın onayı ve denetimi ön görülmelidir. Yap-İşlet-Devret kapsamında kurulacak santrallerin işletme ve devir süreleri, rehabilitasyon çalışmaları ile uzatılabilmeli ve bu modele geçerlilik kazandırılmalıdır. ı. TES, çevreyi olumsuz etkileyen özelliklere sahip olduklarından, çevre sorunlarının giderilmesi için çok büyük maliyetlere gerek vardır. Artık günümüzde küresel kirlenme uluslararası alanda ortak politikalar oluşturulmasını gerekli halegetirmiştir. Kaynaklar t Altaş, M. 2001. Dünya enerji politikalarında Qlobal uygulamalar ve gelecek 50 yılın perspektıflerı, Türkiye Enerji Forumu, 111 Oturum, lstanbul, 90-93. Anon, 2000. BP Amaco Statistical Review of World Energy. .. . . . t Anon, 2002. Türkiye Elektrik Uretımı A.Ş., Emısyon değerleri raporu, 18 Nisan 2002 tarıh ve B.15.2.UAS.0.32.00.00 sayılı yazı. t Başaran, M. 2000. Az yatırımla daha fazla üretim sağlama yolu olarak termik sa_ntrallerde rehabilitasyon. Kaynak Elektrık Dergısı, Kasım:122-126. Çakan, Z. 2001. Açılış Konuşması, Türkiye Enerji l"orumu, lstanbul. t ÇB, Çevre Bakanlığı. 2001. Birleşmi_ş Millet l er iklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesı, 7. Taraflar Toplantısı, Marakeş, Fas. t DIE, Devlet istatistik Enstitüsü. 2001. http:// www.die.gov.tr, Ankara. . EIE, Elektrik işleri Etüd ldaresı. 2001. http:// www.eie.gov.tr, Ankara. t EMO, 1996. Türkiye'nin Enerji Raporu. Elektrik Mühendisleri Odası Dergisi 398:15-19. ETKB, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı. 2001. http://www.enerji.gov.tr, Ankara. Güney, 1., Gökmen, G. 2001. Elektrik e_nerjisi üretim teknolojileri ve iklim değişikliğıne etkısı, il. Çevre ve Enerji Kongresi, lstanbul, 53-59. .. t Karamustafaoğlu, A.F. 1997. Çevre ve enerıı, Çevre ve Enerji Kongresi, Ankara, 123-137. .. t Keskin, M., Mert, A. 2001. Türkıye'de enerıı ve çevre konusunda yapılan en büyük hataların bır laboratuvarı: Yatağan-Yeniköy-Gökova termık santralları ıı. Çevre ve Enerji Kongresi, lstanbul, 39-53. t Şah'in, H.M. 2001. Enerji-çevre açı�ından .n.ükleer santrallarla kömür santrallarının degerlendırılmesı, Yenilenebilir Enerji Kaynakları Sempozyumu ve Sergisi, Kayseri, 311:32_0. . . . . t Taragay, K. 2001. Türkıye'nın hıdrolık ve termık yatırımlarının geleceği, Türkiye Enerji Forumu, XI Oturum, lstanbul, 224-227. t TEAŞ, Türkiye Elektrik Üretim-iletim A.Ş .. 2000a. TEAŞ istatistikleri, Ankara. . t TEAŞ, Türkiye Elektrik Uretim-lletım A.Ş. 2000b. TEAŞ Faaliyet Raporu, Ankara. .. .. t Tezcan, G. 1997. Çevre ve enerıı, Çevre ve Enerıı Kongresi, Ankara, 199-206. t TÜBITAK-TTGV. 1998. Enerji üretiminde verimliliği arttırmaya, çevreyi korumaya. yönelik ileri teknolojiler. Bilim-Teknoloji-Endüstrı Platformu. Ankara, http://tubitak.gov.tr .. . . t Uyar, T.S. 2001. Dünya enerıı polıtıkalarında global uygulamalar ve gelecek 50 yılın perspektifleri, Türkiye Enerji Forumu, 111 Oturum, lstanbul, 86-90. t Ültanır, M.ô. 2000. An overview of Turkey's energy strategy on the eve of the 21st century. Turk.ish lndustrialists' and Businessmen's Assocıatıon (TUSIAD) Executive Summary Report. t WEC-TNC, World Energy Council-Turk i sh National Committee. 1999. Turkey Energy Report 1999, Ankara. Mart 2003 Sayı 85 75 Doğal Gaz, LPG & Fuel Oil Dergisi
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=