■ il ■ DOĞAL GAZ DERGİSİ 165 •■ MAKALE ■ e1mek" anlamında kullanılan risicare fiilinden gelen "risk" sözcüğü bir seçi mi ifade eder. Bütün dünya9a tarife hesaplamala rı uzun ve karmaşık formülasyonlara dayanmakla birlikte hesaplamaların temelinde risk-getiri ilişkisi yatmaktadır. Bu ilişki basitçe şöyle ifade edilebilir; risk çok ise getiri ya da kayıp çok olabi lir; riskli bir işe cüret etmeyerek güvenli limanlarda seyreden yatırımcının geti risi ya da kaybı ise az olacaktır. Riski sayısallaştırarak getirinin varyansı ola rak ifade eden ve bu yolla 1952 yılın da Modern Portföy Teorisinin (MPT) temellerini atan Harry Markowitz, 1990 termenin avantajı piyasa riskinin dü şürülüyor olmasıdır. Örneğin, turizm sektöründe faaliyet gösteren bir şirkete yatırım yapan yatırımcının geliri, şirketin kötü yönetilmesinden dolayı düşecektir. Ancak gelirin düşmesine her zaman yatırımcı ya da şirket yönetimi sebep de ğildir. Ekonomik kriz döneminden ya da komşu ülkede meydana gelen küçük bir huzursuzluktan etkilenebilen bu sektörde kesin getiri diye bir şey söz konusu değildir. İşler iyi gittiğinde yatırımcıyı yüksek kar oranları beklemekte yatı rımcının koyduğu parayı bir yaz dönemi içerinde geri alması mümkün olabilmek tedir. İşlerin yatırımcının elinde olarak ya da elinde olmadan kötü gitmesi duyeti (Weighted Average Cost of Capital, WACC) karşılaştırmasıdır. Reel Makul Getiri Oranı ya da elektrik sektöründe ki bilinen adıyla Alternatif Maliyet Oranı batı Avrupa ülkelerinde %6-8 (reel ve vergi öncesi) seviyelerindeyken doğu Avrupa ülkelerinde %9-10 mertebelerindedir. Türkiye doğal gaz dağıtım sektörü için Reel Makul Getiri Oranının, EPDK tarafından önümüzdeki dönem de açıklanması beklenmektedir. 2011- 2015 dönemi Türkiye elektrik piyasası dağıtım sektörü için açıklanan %10,49 oranı dikkate alındığında doğal gaz sek törü için de, diğer ülkelere göre avantajlı bir yatırım ortamına imkan sağlayacak oranın açıklanması muhtemeldir. yılında Ekonomi Bilimi Nobel ödülü rumunda, beklenen en hazin son iflastır. sahibi de olmuştur. Teorinin özünde; çeşitlendirilmiş bir portföyün getiri oranının, bileşimindeki menkul değerlerin tek tek sağlayacakları getiri oranlarının ortalamasına eşit olurken, oynaklığının bileşimindeki menkul değerlerin tek tek oynaklığının altında kalacağı yat maktadır. Teorik olarak sıfır riske sahip olduğu düşünülen devlet kağıtlarının MPT'ye eklenmesiyle, bugün Türkiye doğal gaz piyasası tarifelerinde de kul lanılan ve sermayenin maliyetini ortaya koyan Sermaye Varlıklarını Fiyatlama Modeli (CAPM) doğmuştur. Yatırım araçlarının toplam riski, pazar riski (sistematik risk) ve firma riski (sis tematik olmayan risk) gibi iki unsurdan oluşmaktadır. Firma riski firmadan kay naklanmakta, pazar riski ise genel ekonomik, politik veya firma dışı herhangi bir nedenden kaynaklanmaktadır. Port föy oluştururken iyi bir şekilde çeşitleme yapıldığı takdirde firma riski büyük ölçüde ortadan kaldırılabilmektedir. Ancak piyasa riskini ortadan kaldırmak mümkün olmamaktadır. [9] Bu teori pazar riskinin her zaman belli bir seviyede var olacağını ve pazar riskinin yatırım çeşitlendirmesi yoluyla düşürülmesinin mümkün olmayacağını söyler. Tarife hesaplamalarının temelinde MPT ve CAPM olmakla birlikte, dü zenlenen piyasalarda faaliyet gös76 Doğal Gaz Dergisi Eylül/ September 2011 Tarifesi düzenlenen doğal gaz alanların da faaliyet gösteren şirketler için ise bu durum farklıdır. Özetle bu alanda faali yet gösteren yatırımcılar yüksek getiriler elde etmeyecekler ancak kısmen düşük oranda olan gelirleri kesin olacaktır. Bir diğer bilinen ise bu getirinin, devlet kağıtları getirisinden yüksek olacağıdır. doğal gaz piyasasında yatırımın tarife lerde dikkate alınan itfa süresi 22 yıldır. Amortisman ve getiri birlikte değerlen dirildiğinde yatırımın geri dönüş süresi 7-10 yıl içerisinde olabilmektedir Şirke tin etkin yönetilmesi durumunda gelir 4. Kaynaklar [1] Ertürk M., " Doğal Gaz İletiminde Uygulanan Tarife Yöntemlerinin İncelenmesi, Karşılaş1ırılması ve Türkiye Örnek Uygulaması", Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu Uz manlık Tezi, Mart 2006. [2] Yardımcı O., " Doğal Gaz İle1im Ta rifelerinde Yeni Dönem", Enerji Piyasası Bülteni, Sayı: 13-14, Şuba1- Nisan 2011. [3] Yardımcı O., " Doğal Gaz Piya sasında Abone Bağlan1ı Bedeli", Enerji Piyasası Bülteni, Sayı: 6, Ağustos 2009. yükselir ve geri dönüş süresi kısalırken, [4] BP Statistical Review of World şirketin elinde olmayan sebeplerle zarar etmesi söz konusu olmamaktadır. Herhangi bir alanda yatırım ortamının değerlendirilmesinde alınan riskin ölçül mesi ve dikkate alınması büyük öneme sahiptir. Türkiye doğal gaz piyasasında tarife uygulamalarının uluslar arası ka bul görmüş finans teorilerine dayanması yatırım ortamı için güvenli ve elverişli bir zemin hazırlamaktadır. Tarifesi düzen lenen sektörlere yapılan yatırım ile tari fesi düzenlenmeyen sektörlere yapılan yatırımın karşılaştırılmasından sonra uluslar arası bir karşılaştırma yaparak Türkiye doğal gaz piyasasında yatırım ortamı değerlendirilecektir. Bu karşılaş tırma için en uygun kriter düzenleyici otoritelerin hesaplamalarda dikkate aldıkları Ağırlıklı Ortalama Sermaye MaliEnergy 2011 isimli çalışmada yer alan verilerden derlenmiştir. [5] EPDK, Elektrik Piyasası 2011 Yılı Sektör Raporu [6] EPDK, Doğal Gaz Piyasası 2011 Yılı Sektör Raporu [7] Energy Regulators Regional Asso cia1ion, "Price Regulation and Tariffs", 2006. [8] Bernstein, P.L., ''Tanrılara Karşı Riskin Olağanüstü Tarihi", Ak Port föy Yayınları, 2005. [9] Karan, M.B., "Yatırım Analizi ve Portföy Yönetimi", Gazi Kitabevi, 3. Baskı, 2011. ■ Bu makale, 15-16-17 Haziran 2011 tarihlerinde yapılan 17. ICCI Uluslararası Enerji ve Çevre Fuarı ve Konferansı'nda bildiri olarak sunulmuştur.
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=