f ENKA İNŞAAT-MONTAJ VE YÜKSEK TEKNOLOJİ DENEYİMİYLE ��-- -_, � • • • • ' f. ' DOGAL GAZ .· }.'�, ':'. .:. • BORU HATTI ve • ELEKTRİK SANTRALLARI YAPIMINDA ÖNCÜ ,:1:;.cl..6J� �--·� ��14 1 f, L 1Ck ' Li:C:· � •_r.,� li. t1 t j{ .-r.·•� n ;-�\'lı-r�� , �N , ' �-� � -�L._.... ,.,. ''.�Ez; .. fi�
Başlarken Sayın Okurlar, 15 ve 16. yüzyıllarda batıda yaşanan rönesans ve reform· hareketlerini izleyen sanayi devrimi ile dünya üzerindeki süper güçler dengesinin Türkler aleyhine bozulması, adına batılılaşma dediğimiz, bir takım yenili�lerin batıdan alınarak Türkiye'ye ve Türk toplumuna uygulanması sürecini yarattı. Batı toplumlarında kullanılmaya başlanılan yeniliklerin ülkemize gelişi hazan matbaada olduğu gibi 300 yıla yaklaşan trajik gecikmelerle, bazen de kent içi yeraltı ulaşımında olduğu gibi, hayret verici bir şekilde, aynı yıllarda oldu. Ancak matbaanın geç alınması Batı Kültürü ile aramızdaki uçurumun kapanmasını engellerken, İstanbul'da yeraltı ulaşım sisteminin Paris metrosu ile aynı yıllarda başlamış olması günümüzdeki trafik keşmekeşini engellemeye yetmedi. Geride bıraktığımız yüzyıl içinde Paris metrosu yüzlerce kilometrelik bir ağ şeklinde kent içi ulaşımını büyük ölçüde çözerken, bizim metromuz KaraköyTünel arasındaki birkaç yüz metrelik mesafede sıkışıp kaldı. Kanımızca bir takım yeniliklerin batıdan alınması toplumumuzun· çağdaşlaşması için yeterli değildir. Yeni buluşların, yeni müesseselerin, yeni teknolojilerin vaktinde titizlikle seçilerek alınması, alındıktan sonra kullanılmasına süreklilik kazandırılması ve Türk toplumunun gereksinimlerine göre geliştirilmesi, en az, süratle alınması kadar önemlidir. Her ne kadar merkezi doğuda ise de (Doğu Sibirya) doğal gaz da pek çok yenilik gibi ülkemize batıdan (Bulgaristan üzerinden) geliyor. Ve pek çok batı ülkelerinden 10 yıl gibi önemsiz bir gecikme ile ülkemiz yararına sunulması tasarlanıyor. Biz de TS Tanıtım, Sergi, Taahhüt, Mümessillik, Ticaret ve Sanayi A.Ş. olarak doğal gazın, batıdan gelen bu yeni ve çağdaş enerji türünün, ülkemizde en ekonomik ve güvenceli bir şekilde kullanılmasına yardımcı olmak maksadı ile, sektörle ilgili tüm resmi ve özel müesseseler, yerli ve yabancı kuruluş ve firmalar, üniversiteler, mühendis odaları ve diğer meslek kuruluşları arasında sağlam ve sürekli bir iletişim sistemi oluşturarak Türk Kamuoyu'nu en etkili ve yararlı biçimde aydınlatacağına inandığımız bu dergiyi yayımlamaya karar verdik. Kısaca "Doğal Gaz" dergisi bu konuda, söyleyecek sözü olan herkese açık bir serbest kürsü olacaktır. Başlarken, dergimizin yayımlanmasında çok değerli yardımlarını bizden _esirgemeyen Sayın Hocamız Prof.Dr.Cahit ÖZGÜR başta olmak üzere, tüm yayın danışma kurulu üyelerine ve emeği geçen herkese sonsuz teşekkürlerimizi arzederiz. En derin saygılarımızla, Foreword Dear Readers. Violation of the balance between super powers in the world against Turks by Renaissance and Reform movements in the west fol/owed by the Industrial Revolution, has.started "Westemization Period" in the Turkish History which means the application of westem way of life ta the Turkish Society. New inventions of the west were sometimes transfered by a tragic de/ay of some 300 years as in printiııg machine and sometimes surprisingly quick as it was in underground transportation system. But starting ta construct underground transportation system in Istanbul at almost the same time with Paris Metro could not prevent the traffic mass wlıile the de/ay in printing machine has blocked our way ta catch up with the Western Culture. During tlıe /ast hundred year , Paris Metro grew up ta an underground system of hundreds of kilometers to sa/ve most of the city traıısportation problems, while our metro could not go any further than a few hundred meters between Tünel and Karaköy. Ta our opinion it is not always enouglı ta take the new inventions from the west to modernize our society, uııless they are se/ected with maximum care, adapted and continously developed to suit the neeas of Turkish People. Although its origin is at the east (EAST SIBERIA), Natural Gas is alsa coming to our countryfrom the west (overBulgaria), and this time within the same decade with most of the European Countries. We TS Tanıtım A.S. decided ta publish this magazine ta create a strong and steady communication system between ali relevant Turkislı and intemational public and private bodies, universities, Chamber of Engineers and other trade organizatioııs, which may assist safer and more economical usage of Natural Gas. Shortly, our magazine will be a pu/pit open to anyone who has a word ta say on Natural Gas. By this first issue we would Jike to thank, primarily ta our e.-teemed Professor Dr.Cahit ÖZGÜR, ali members of pub/ishing board of advisers and ali those who gave • a hand to publish the magazine. With our best regards, Taner ÇAKIROĞLU TS Tanıtım A.Ş. Yön. Kur. Başkanı/C/ıairman
2 Sahıbı/Owner TS Tanıtım AŞ adına Başkan Vekıtı Vıce Presrdenı On Behalf of TS Tanıtım A Ş Süleyman BULAK Yazı İşlerı Muduru Publıshıng Oırector Ersin KAYA Yayın Danışma Kurulu Publıshıng Board ol Advısers Prof.Dr. Cahil ÖZGÜR (ITU Makına Fak O()retım Uyesı) Prof.Dr. Eralp ÖZİL (M U Yen, Teknoıoııler Ar Ge Mrk Bşk. ) Prof.Dr. Doğan ÖZGÜR (YU Makına Muh Bolumu Bşk) Prof.Dr.Mustafa DORUK (0 DTU Ö()retım Üyesı) Doç.Dr.Osman F.GENCELİ (ITÜ Makına Fak Ö()retım Uyesı) Doç.Dr. Kenan MORTAN (Ege Unıversıtes, Ö()ret,m Uyesı) Dr. Emre AKSAN (B. U O()retım Uyesı) Mustafa ARAL (M M O lstanbulŞubesı Yön Kur Uyesı) Tansu USLU (ALARKO·ALMUT Dış Tıc Gr Bşk.) Kunter KUNT (ALARKO-ALSIM Basın ve Halk l a llışk. Md) Rezzan ÖZSARFATİ (ALARKO-ALMUT Dış Tıc Gr Bşk Yard. ) Özkan AĞIŞ (ENKA AŞ Gn Md Yrd) Güven GÜNDOĞ (ENKA AŞ Hamıtabat Proıe Md) Altuğ TAHTAKILIÇ (ENTES AŞ Proıe Md. ) Ertan BEZMEZ (GAZAL Gaz Atetlerı AŞ) Cüneyt VARDAR (HEMSA Lld. Ştı) Erol BAYRAMCI (KUTLUTAŞ AŞ Ambarlı Proıe Md) Osman ARDALI (KUTLUTAŞ AŞ Ambarlı Proıe Md Yrd ) Kıvanç SUNMAN (TOKAR AŞ iş Geliştırme Md ) Muhittin TEKMAN (TURK DEMIRDÖKUM Fab. A.Ş.) Yonetım Merkezı Executıve Edıtorıal Olfıce TS Tanıtım AŞ Buyukdere Cad 5917 Mecıdıyeköy (80310) lstanbul Tel 166 52 17 · 175 83 59 Fax 166 52 17. Telex 26869 ssgx Fıyatı 3 500 TL Single copy prıce Europe $ 375 (Posıage ıncluded) Overseas $ 5 (Postage ıncluded) Yıllık abone 14000· TL Annuaf subscrrpt,ons Europe $ 15· Overseas : $ 20 • Dızgı Kros Fotodızgı • Baskı Kent Basımevı • Renk Ayrımı Renk Gralık • Fılm. Montaı Duru Aıans Kapak resimleri Ankara ve İstanbul do()al gaz basınç düşürme istasyonları Dogal Gaz ULUSLARARASI ENERJİ TEKNOLOJİ ve TESİSAT DERGiSi 3.500 TL SAYI: 1 NATURAL GAS /NTERNATIONAL ENERGY. TECHNOLOGY ANO INSTALLATIONS MAGAZiNE 4 Devlet Bakanı Kazım OKSAY'ın dergimize açıklaması. KAStM 1988 Some explanations from the State Minister Mr. Kazım OKSAY. 6 BOTAŞ Genel Müdürü H.B. Nezihi BERKKAM ile görüştük. A few words with Mr. H.B. Nezihi BERKKAM, General Manager of BOTAŞ. 9 İstanbul Doğal Gaz Projesi ve İGDAŞ. (Ali DORUK) İstanbul Natura/ Gas Distribution Project and İGDAŞ. 11 Doğal Gaz Özelikleri ve Kullanım Alanları. (Doç. Dr. Osman F. GENCELİ) Natura/ Gas, Properties and Applications. 15 Doğal Gaz Kullanımı Yaygınlaşırken Küçük Anımsatmalar. (Mustafa ARAL) Some points to be mentioned while the utilization of natura/ gas. 18 Elektrik Enerjisi Üretiminde Doğal Gazın Yeri. (Özkan AĞIŞ) Natura/ Gas in Power Production. 2-2 Doğal Gaz Jeneratörleri ve Bileşik Elektrik ve ısı Üretimi (Cem BAYSAL) Cogeneration Using Natura/ Gas Engine Generating System. 25 Doğal Gaz Yakan ısıtıcılar. (Nurhan TANYELİ) Natura/ Gas Fired Heating Devices. 33 Endüstriyel Sıvıların ısıtılmasında Doğal Gaz Teknikleri. (Rezzan ÖZSARFATİ) Natura/ Gas Techniques in the Heating of lndustrial Liquids. 38 Endüstriyel Tesislerd_e D��al Gaz Donatıları ve Dönüşüm Aşamaları için On Bilgiler. (Cüneyt VARDAR) Primary lnformation on Natura/ Gas Equipments and Conversion Steps of lndustrial Plants. 43 Bilgisayarlı Şebeke Basınç Kontrol Sistemi. (G.Stephen GASCOYNE) Computerized Network Pressure Control. 46 Doğal Gaz Brülörlerinde Oransal Gaz-Hava Ayarı. (Duran ÖNDER) The Air Gas Ratio Control in the Gas Heaters. 51 Uluslararası Gaz Piyasasında "Viking Ruhu". (Flemming BUUR) "The Viking Spiril" in the lnternational Gas Business. 54 Haberler News
Kari Wieser Bedel Kaydediciler ve Tepe Yükü Kontrol Cihazları RMG Me{3technlk Akış Kompüterleri ve Metreleme Sistemleri RMG Türkiye Temsilcisi: REGEL + MESSTECHNIK Basınç Regülatörleri ve Emniyet Vanaları REGEL+MESSTECHNl:K GMBH RMG Me/jtechnik GmbH Warme-Gastechnik GmbH RMG electronic GmbH Kari Vieser GmbH REGEL + MESSTECHNIK • P.O. Box 102967 • 3500 Kassel • West Germany Tel. (0581) 5007 - Telex 099626 - Telefax (0561) 5007-107 lıEMSA İnşaat, Endüstri Ürünleri ve Hizmetleri San.Tic.Ltd.Şti. Tünelgeçidi İşhanı A/301 O 80050 Beyoğlu-İSTANBUL/TURKEY O Tel: (1) 149 62 56 O Telex: 38037 HEMS TA (1) 143 09 30 Fax: (1) 144 68 86
Devlet Bakanı Kazım Oksay'ın dergimize açıklaması: Libya, İran ve Körfez Ülkelerinden de doğal gaz alacağız. Devlet Bakanı Sayın Kazım Oksay Abstract: in this interviev with the State Minister, Kazım OKSAY, subjects such as the advantages of natura/ gas lor Turkish economy, natura/ gas importing attempts /rom other countries besides U.S.S.R. continuous supply of natura/ gas which wi/1 be coming /rom various sources have been covered. Furthermore, the main usage areas of natura/ gas, its advantages compared to other fuels, its unit price and the measures determining /hat unit price are explained. ÖZET: Devlet Bakanı Sayın Kazım OKSAY ile yap ı lan bu söyleşide, doğal gazın ülkemiz ekonomisine sağlayacağı faydalar, S.S.C.B.'den ithal edilen doğal gazın yanısıra diğer ülkelerden gaz temini çalışmaları, çeşitli kaynaklardan temin edilecek bu gazların sürekli bir şek i lde arzının sağlanması konularına ge�iş olarak değinilmiştir. Ayrıca, doğal gazın belli başlı kullanım alanları, diğer yakacaklara göre üstünlükleri, birim fiyatı ve fiyatın belirlenmesindeki kıstaslar açıklanmıştır. -Sayın Bakanım, çağdaş enerji türü doğal gazın ülkemiz yararına sunulmasında en büyük etken sizin 4 kişisel gayretleriniz oldu. Bu konudaki çalışmalara başlamanızda ve ısrarla yürütülmesindeki etkenler nelerdir? -Doğal gazın ülke ekonomimize sağlayacağı faydalar sıralandığında bu çağdaş yakıtın bir an önce kullanıma sunulması hususundaki gayretlerimizi anlamanız kolaylaşacaktır. Doğal gaz özellikle konut ve ticari sektör ile sınai sektör kullanımlarında büyük ölçüde kömür, fuel-oil ve LPG'yi ikame edecektir. Bu ikameler neticesi doğal olarak ülke enerji dengesinde değişmeler olacaktır. Günümüzde birincil enerji tüketimi içinde %44 olan petrolün payı ileride doğal gazın birincil enerji içindeki payının %6-?'lere çıkmasıyla aşağıya çekilmiş olacaktır. Böylelikle petrol ve petrol ürünlerine alternatif ikinci bir kay- •• ROPORTAJ nağı devreye almış oluyoruz. Tabii olarak bu ikameler petrol ürünleri ithalat ve ihracat dengelerini de etkileyecektir. Doğal gazın LPG'yi ikamesi neticesi ithal LPG miktarında düşme olacaktır. Fuel-oil ikamesi neticesi ve motorine çevrilerek hem ülke motorin açığının bir miktar kapanması hemde fuel-oil yerine daha değerli bir ürün olan benzinin ihracı mümkün olacaktır. Doğal gaz bir miktar yerli linyiti ve bir miktar da özellikle Ankara'da kullanılan ithal kömürü ikame edecektir. İthal kömürün doğal gazla ikamesi yine ithalat faturamızı etkileyici rol oynayacaktır. SSCB ile yapılan, doğal gaz alım anlaşması gereği satın alınan doğal gazın bedelinin %70'i, Cezayirle yapılan anlaşma gereği ise bu bedelin %100'ü mal karşılığı ödenecek olup bu da ülkemize büyük ve uzun vadeli bir ihracat potansiyeli sağlayacaktır. Doğal gazla birlikte, gaz iletimi, dağıtımı ve tüketimi nedeniyle ihtiyaç duyulacak malzeme ekipman ve cihazlar ülkemizde üretilmeye başlanacak ve bu nedenle bir gaz sanayii oluşacaktır. Bu konuda yapılan ilk girişimlerin neticelenmiş olmasından memnunluk duymaktayız. Sadece doğal gaz ana hattının ülkemiz ekonomisine getireceği ücret, vergi, kar, amortisman dahil yıllık katma değer 68 milyon dolar olup bunun 25 yıllık periyot içindeki toplamı 1.7 milyar dolardır. LNG terminalinin 25 yıllık periyotta yaratacağı katma değer ise 80 milyon dolar olmaktadır. Bu çağdaş yakıtın kullanıma sunulmasıyla şehirlerimizdeki yakıt kay- •naklı çevre kirliliği problemi çözülmüş, insanlarımız 24 saat kesintisiz hizmet, ihtiyaç duyulduğu an kullanma, kullanılan miktarı sürekli izleyebilme gibi imkanlardan yararlanmış olacaktır. -Sayın Bakanım, son günlerin sevindirici haberleri arasında yer alan, doğuda İran ve güneydoğuda Suriye ile Körfez ülkelerinden ooğal gaz temini konularındaki çalışmalar ne safhadadır? Mühendislik etüdleri ve inşaat veya montaj ihalelerinin son durumu nedir? Bu gündem do-
ğu ve güneydoğu illerimizin doğal gaz kullanmaya başlayacağı tarihi tahmin etmek mümkün müdür? Bizi lütfen aydınlatır mısınız? -Herşeyden önce; doğa l gaz kullanımına ilişkin çalışmalarımıza başlarken bu yakıtın ülke genelinde kullanılabilmesi için geniş kapsamlı araştırma ve çalışmalar yaptığımızı ifade etmek isterim. Çalışmalarımızın ilk aşaması Sovyetler Birliği ve Cezayir'- le imzaladığımız doğal gaz alım anlaşmaları ile sonuçlanmıştır. Ana hedefl�rimizden birisi olan doğu ve güneydoğu illerimizin gaz kullanımına ilişkin olarak İran, Suriye ve Körfez Ülkelerinden doğal gaz temini ile ilgili çalışmalarımız ise devam etmektedir. Bu çalışmalar neticesinde doğal gaz arzı ile ilgili mühendislik etütleri ve ilgili ihale çalışmalarına başlanacaktır. Çalışmalarımız neticelenmeden doğu ve güneydoğu illerimizin doğal gaz kullanmaya başlayacağı tarihi tahmin etmek zordur, ayrıca böyle bir tahminde bulunmakta yanıltıcı olacaktır. Bilindiği gibi bu tür çalışmalarda pazar araştırması da dahil olmak üzere bir dizi araştırma yapılmakta ve değişik alternatifler içinden en ekonomik olanı seçilmeye çalışıldığından farklı koşullar da dikkate alınarak her bir alternatif detayda incelenmektedir. -Sovyetler Birliği ile yapmış olduğumuz gaz alım anlaşması 25 yıl sürelidir. Bu ülke ile aramızdak i ticari ilişkiler ve bu ülkenin gaz satışına ilişkin olarak uyguladığı politika gaz arzının sürekliliği konusunda bir nevi teminat oluşturmaktadır. Bununla birlikte doğa l gaz arz kaynaklarını çeşitlendirmek amacıyla sürdürdüğümüz çalışmalardan ilki Nisan 88'de Cezayir ile imzalanan LNG alım anlaşması ile sonuçlanmıştır. Bu anlaşma gereği 1992 yılında başlamak üzere Cezayir'den alacağımız sıvılaştırılmış doğal gaz deniz yoluyla Marmara Ereğlisi'nde kuracağımız LNG terminali' ne getirilecektir. Ayrıca LNG alımı ile ilgili olarak Libya ile de hükümetler arası bir ilke anlaşması yapılmıştır. -Sayın Bakanım, doğal gazın başlıca kullanım alanları hakkında bizi aydınlatır mısınız? -Kimyasal bileşimine, verimliliğine, kullanım ekonomisine, çevre koşullarına olumlu etkisine, taşıma kolaylığına, depolama gerektirmemesine bağlı olarak, girdiği her ülkede, kendi pazarını en kısa sürede yaratan doğal gaz; oldukça geniş bir kullanım alanına sahip olup hammadde ve enerji kaynağı olarak kullanılmaktadır. Sınai sektörde buhar kazanlarında veya doğrudan proseste (örneğin metal sektöründe ısıl işlem fırınlarında, toprak sektöründe kurutma veya pişirme fırınlarında), konut ve ticari sektörde mutfak, sıcak su temini ve mekan ısıtmasında yakıt olarak kullanılmaktadır. Gübre ve petrokimya komplekslerinde hammad,de olarak yaygın kullanımının yanısıra, elektrik üretiminde oldukça verimli bir kullanım potansiyeline sahiptir. Ülkemizde doğal gaz, halihazırda Ambarlı ve Trakya-Kombine Çevrim Santralı'nda elektrik üretiminde, ve İGSAŞ Gübre Tesisleri'nde hammadde olarak kullanılmaktadır. Ankara' da konut sektöründe kullanım başlamış bulunmaktadır. 1989 başından itibaren ise çeşitli sanayi sektörlerinde kullanıma sunulacaktır . ısınma yakıtı kaynaklı hava kirliliğine büyük ölçüde çözüm getirecek olan doğal gazın İstanbul şehrinde de kullanımı için çalışmalar hızla ilerlemektedir. "Sovyetler Birliği ile yaptığımız gaz alım anlaşması yirmibeş yıl sürelidir. Bu ülke ile ilişkilerimiz ve gaz satışına ilişkin politikaları, gaz arzının sürekliliği konusunda teminat oluşturmaktadır." -Doğal gazın halen uygulanan m3 fiyatı nedir? Diğer enerji türleri ile kıyaslandığında ne gibi üstünlükleri vardır? -Doğal gaz fiyatı çeşitli sektörlere ve gazın kullanım biçimi ve amacına göre farklılıklar göstermektedir. Sözgelimi gazın yakıt olarak kullanılması ile hammadde olarak kullanılması halinde gaz satış fiyatı değiştiği gibi, gazın sanayide buhar üretimi için kullanılması ile proses için doğrudan kullanılması arasında da fıyat farkı vardır. Ayrıca yine sanayide kullanım amaçlarının yanısıra yılbaz ı nda tüketilecek gaz miktarlarına göre de fiyat değişmektedir. Mesela yıllık tüketimi 1-5 x 10 6 m3 arasında olan ve gazı aynı biçimde aynı amaçlarla kullanacak olan bir müşteri için gaz satış fiyatı 145 TL/m3 olmaktadır. Özetle söylenecek olursa sanayi için ortalama gaz satışı fiyatı fuel-oil fiyatının %26 altındadır, ancak daha önce de açıklamaya çalıştığım gibi fiyat müşterilerinin şartlarına göre değişiklik arzetmektedir. BOTAŞ tarafından hazırlanan Doğal Gaz Satış Fiyat Tarifesi'nde bütün bu detaylar açıklanmaktadır. İstenildiği takdirde Doğal Gaz Satış Fiyat T arifesi BOT AŞ'tan sağlanabilir. Doğal gaz kömür ve petrol gibi diğer fos i l yakıtlarla kıyaslandığında, bir çok özefikleri nedeniyle bu yakıtlara üstünlük sağlamaktadır. Bu özelikleri şu şekilde sıralamak mümkündür. Doğal gazın içinde kükürt yoktur bu nedenle son derece temiz bir yakıttır ve çevre kirliliği yaratmaz. Mesela 1 ton fuel-oilin yanması sonucu 80 kg kükürtdioksit emisyonu oluşurken, bu enerjiye eşdeğer doğal gaz yakıldığında ise kükürtdiosit emisyonu oluşmamaktadır. Bu açıdan bakılınca doğal gazın çevre kirliliğine çözüm olarak kullanılma nedeni çok iyi anlaşılmaktadır. Temiz ve gaz fazında bir yakıt oluşu nedeniyle enerji tasarrufuna yatkın bir yakıttır. Diğer yakıtlarla kıyaslandığında atık ısıdan yararlanma imkanı en çok olan yakıt doğal gazdır . Doğal gaz yanma öncesi hiçbir ön hazırlama gerektırmez her an yanmaya hazır bir yakıttır. Bilindiği gibi kömür kırma ve taşıma, fuel-oil ise ısıtma ve pompalama gibi ön hazırlık gerektiren yak ı tlardır. Bu nedenle doğal gaz kullanımı sadece ön hazırlama masraflarından ötürü yakıt giderlerinin %1 0'una varan tasarruflar yaratmaktadır . Borularld taşınması nedeniyle stok gerektırınemektedir ve tüketicinin istediğı oıl kullanabileceği bir yakıttır . Yannıa kontrolü kolay yapılmakta ve ternıdıği nedenıyle sistemde yakıt n,�derıyle oluşacak kirlenme ve arı:,aıaı yaratmamaktadır. Bu da baı"ın 1narım masraflarında azalma anıamır.a gelir. 5
Botaş Genel Müdürü H.B. Nezihi Berkkam: Marmara Ereğlisi' nde yapılacak LNG ithal terminali üç yılda tamamlanacak. Abstract: . in this interview with the General Director ol BOTAŞ, MrH.B. Nezihi BERKAM; the foundation ol BOTAŞ, the route of main oil and natura/ gas pipelines in Turkey, consumption centers on these routes, their specilications and capacities, the final stages of pipelines that are stil/ under construction have been explained indetail. lnforrnation about the studies of BOTAŞ concerning the ımports of natura/ gas /rom other countries, besides U.S.S.R. have been given. ÖZET: BOTAŞ Genel Müdürü Sayın Nezihi Berkam ile yapılan bu söyleşide; BOTAŞ A.Ş.'nin kuruluş gayesi, ülkemızdekı bellı başlı petrol ve doğal gaz hat larının güzergahları, bu güzergahlardaki tüketim merkezleri özelikleri ve kapasiteleri, inşaatları sür dürülen hatlardaki son durumlar ayrıntılı olarak açıklanmıştır. SSCB'den ithal edilen dol)al gazı n yanısıra, önümüzdekı yıllarda dil)er ülkelerden temini düşünülen dol)al gaz konusundaki BOTAŞ'• ın çalışmaları hakkında bilgiler verilmiştir. -Sayın BERKKAM bize BOfAŞ'ı ve Türkiye'deki Boru Hatları'nı anla tabilir misiniz? -Botaş Boru Hatları ile Petrol Taşıma A.Ş., Türkiye içinde ve dışında her türlü petrol ve petrol mahsulü ile doğal gaz boru hatlarını inşa etmek, ettirmek, inşa edilmiş boru hatlarını devralmak, satın almak veya kiralamak, boru hatları ile petrol ve mahsulü ile doğal gaz nakliyatında bulunmak ve anılan boru hatlarında nakledilecek ham petrol ve doğal gazı satın almak ve satmak amacıyla 15 Ağustos 1974 tarihinde kurulmuş bir Anonim Şirkettir. Kuruluş amacından da anlaşılacağı gibi BOTAŞ Türkiye'de mevcut petrol ve doğal gaz boru hatlarının sahibidir. Halen işl�tilmekte olan 4 ana boru hattı mevcuttur. Bunlar, Türkiye-Irak Ham Petrol Boru Hattı Sistemi lrak'taki Kerkük ve diğer üretim sahalarından çıkarılan ham petrolü Akdeniz'de Ceyhan (Yumurtalık) Deniz Terminali'ne getirmektedir. BOTAŞ hattın Türk toprakları içinde kalan kısmın her türlü mülkiyetine sahiptir. Aynı zamanda hattın işletilmesi, kontrolü, bakımı ve onarımından da sorumludur. Türkiye-Irak Ham Petrol Boru Hattı'nın toplam uzunluğu 986 km olup 641 km'si Türkiye'dedir. Boru hattı'nın taşıma kapasitesinin zamanla artması üzerine ilk boru hattına paralel olan ikinci bir hat döşenerek kapasitesi iki katına çıkarılmıştır. 2-Batman-Dörtyol Ham Petrol Boru Hattı: Bu boru hattına bağlı üç adet tali boru hattı bulunmaktadır. Bunlar, Şelmo-Batman, Adıyaman-Şarıl ve Sancak-Pirinçlik Ham Petrol Boru Hatları'dır. Batman ve yöresinden çıkarılan ham petrol, tali boru hatları BULGARiSTAN AKDENİZ ANKARA KIAIKKAL E Botaş Genel Müdürü Sayın H.B. Nezihi Berkkam aracılığı ile Dörtyol Deniz Terminali' ne taşınmaktadır. 3-Yumurtalık-Kırıkkale Ham Petrol Boru Hattı: Ceyhan terminalindeki ham petrolün bir kısmını Orta Anadolu Rafinerisi'ne taşıyan bu boru hattı 1986 yılında işletmeye alınmış 442 km uzunluğundadır. 4-Türkiye-SSCB Doğal Gaz Boru Hattı: Bulgaristan sınırından Türkiye'ye girerek Ankara'ya kadar uzanan doğa l gaz boru hattı 842 km uzunluğundadır. İnşaası 28 Ağustos 1988 tarihinde tamamlanmıştır. 5 Haziran 1988 tarihinde Hamitabat TEK Doğal Gaz Çevirim Santrali'nde, 22 Temmuz rRAazoN .slvAS • KAYSERi IRAK - SSCB-lürkıye Oo{ıal Gaz Boru Hanı - lrak-Türkıye Ham Petrol Boru Haltı - Batman-Oônyoı Ham Poırol Boru Ham Yumunalık-Kırı kko l e Ham Poırot Soru Hattı 1-Türkiye-Irak Ham Petrol Boru Hattı: Boıaş'a ait boru hatları güzergahı 6
1988 tarihinde iGSAŞ Gübre Fabrikasında, 9 Ağustos 1988 tarihinde ise, Ambarlı Doğal Gaz Çevirim Santralı'nda kullanılmaya başlanmıştır. Botaş'a ait boru hatları güzergahı (Önceki sayfada D.G.) haritada görülmektedir. -Doğa Gaz'ın batıda, ·1. Dünya Savaşı'ndan sonra kullanılmaya başlandığı biliniyor. 1970'Ii yıllarda meydana gelen petrol krizi nedeniyle dünyada kullanımı süratle yaygın� !aştı. Acaba, ülkemizdeki gelişmeler nasıl cereyan etti? Bu konuda bizi aydınlatabilir misiniz? -Doğal gaz, bir enerji kaynağı olarak oldukça eski bir tarihe sahiptir. Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra çeşitli ülkelerde üretilmeye ve kullanılmaya başlanmıştır. Bu ülkeler içinde önde geleni A.B.D.'dir. 1945 yılında dünyada üretilen doğal gazın %92'si Amerika'da üretilmiş ve kullanılmıştır. Doğal gaz kullanımı 196O'dan sonra yeni rezervlerin bulunması, uluslararası ilişkilerin gelişmesi ve buna bağlı .olarak da rezervlerden üretilen gazın, uzak mesafelere taşınabilmesiyle artmıştır. Ayrıca,·1973 ve 1978-1979 yıllarında petrol ihraç eden ülkelerin uyguladıkları yüksek fiyat artışları ve arz kısıtlamaları petrol ithal eden ülkeleri çok güç durumda bırakmış ve petrol ithal eden ülkeler bir dizi önlemler almışlardır. Bu önlemler arasında doğal gaz kullanımının yaygınlaştırılması da yer almaktadır. Enerji sektöründe ilk kez 1977'de kullanılan doğal gaz, Hamitabat, Kumrular, Bodan, Çamurlu ve Umurca sahalarındaki rezervlerde bulunmaktadır. Ancak, doğal gaz rezervlerinin yeterli olmaması ve petrole bağımlılığının azaltılması amacıyla ithal doğal gaz alımı için SSCB ile görüşmeler başlamıştır. Gerek ekonomik, gerekse sosyal açıdan önemli etki ve sonuçlar yaratacak olan ithal doğal gaz için Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği ile Türkiye Cumhuriyeti arasında 18 Eylül 1984 tarihinde SSCB'den Türkiye' ye doğal gaz sevkiyatına dair bir anlaşma imzalanmıştır. 14 Şubat 1986 tarihinde Ankara'da Botaş ile Soyuzgazexport arasında 25 yıl süreyle doğal gaz alım satım an- "Gaz kullanımına en kısa sürede geçebilecek bölgeler için dağıtım hattı projeleri sonuçlandırılmış, malzeme ve ekipman ihalesine çıkılmıştır." !aşması imzalanmıştır. Bu anlaşmaya göre 1987 yılından itibaren lecriden artan miktarlarda gaz alımı başlayarak 1993'den itibaren maksimum miktar olan 5-6 milyar m3/yıl'a ulaşacaktır. Doğal gaz arz kaynaklarının çeşitlendirilmesi, mevsimsel talep farklılıklarının yaratabileceği problemler i n önlenebilmesi amacıyla yeni doğal gaz kaynaklarına ihtiyaç duyulmuş ve bu amaçla, Türkiye Cumhuriyeti ile Cezayir Demokratik Halk Cumhuriyeti arasında 2 Şubat 1988 tarihinde, sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) alım ve satımı ilgilendiren ilke anlaşması imzalanmıştır. Bu ilke anlaşmasına göre Botaş ve Cezayir'in gaz ticareti konusunda yetkili kuruluşu Sonatrach ticari bir anlaşma yapmakla görevlendirilmişlerdir. Çalışmalar 14 Nisan 1988 tarihinde sonuçlandırılmış ve Ankara'da Botaş ile Sonatrach arasında 20 yıl süreli sıvılaştırılmış doğal gaz alım satım anlaşması imzalanmışt ı r. Bu anlaşmaya göre Cezayir'den 1992 yılından itibaren maksimum yılda 2 milyar m 3 sıvılaştırılmış doğal gaz alımı gerçekleş1irilecektir. -Şu ana kadar inşaatı tamamlanmış olan doğal gaz boru hattı ile ilgili, olarak sürdürülmekte olan çalışmaların son durumu nedir? -Türkiye-SSCB Doğal Gaz Boru Hattı inşaatı Şubat 1987 tarihinde başlamış olup, iki yıl gibi kısa bir sürede tamamlanmış ve 28 Ağustos 1988 tarihinde Ankara Doğal Gaz Ölçüm ve Basınç Düşürme istasyon olan Yapracık'a doğal gaz getirilmiştir. Daha sonra istasyonla, Ankara Büyük Şehir Belediyesi, EGO Genel Müdürlüğü Güvercinlik Dağıtım Tesisleri arasında kalan boru kısmı da, doğa l gaz ile doldurulmuştur. • Boru hattı üzerinde çeşitli müşterilere gaz verebilmek için kurulan doğal gaz ölçüm ve basınç düşürme istasyonları ile Hamitabat, Ambarlı, İgsaş istasyonlarının tüm mekanil< işlemleri tamamlanmıştır. Doğal gaz boru hattı üzerinde ilki sınırda (Malkoçlar) olmak üzere gaz ölçüm istasyonuyla beraber 13 adet ölçüm ve doğal gazı müşterinin kullanım basıncına düşüren basınç düşürme istasyonu bulunmaktadır. Kırklareli'nde bir kompresör istasyonu inşaatı devam etmektedir, istasMalkoçlar Ana Ölçüm İstasyonu 7
yondaki tüm mekanik çalışmalar tamamlanmış olup, Ekim ayı sonu itibariyle bitirilecek olan elektronik kumanda sisteminden sonra, test çalışmalarını müteakip devreye girecektir. Doğa! Gaz Boru Hattı'nın bir kısmını oluşturan·Marmara Deniz geçişi ve İzmit Körfez geçişleri Brown-Root firmasının özel LAY-BARGE ismi verilen deniz boru hattı döşeme dubası yardımıyla gerçekleştirilmiştir. -İnşaatı tamamlanan doğal gaz boru hattının takip ettiği güzergah hakkında bilgi verebilir misiniz? -SSCB-Türkiye Doğal Gaz Boru Hattı Malkoçlar mevkiinden Türkiye' ye girip Kırklareli, Hamitarat, Ambarlı, İstanbul, Pendik, İgsaş Yarımca, Gemlik, Bursa, Bozüyük, Eskişehir güzergahını takiben Ankara'ya ulaşmaktadır. Doğal Gaz Boru Hattı'nın güzergahı aşağıda harita üzerinde gösterilmektedir. -Güzergah üzerinde ve/veya çevresindeki kullanım bölgelerine gazın ulaştırılması halen ihaleye bağlanmış işler kapsamına mı girmektedir? Yoksa, yeni bir ihale konusu mu olacaktır? Boğaz geçişi -Kullanım bölgelerine ve tüketicilerine ana hattan gazın iletimini sağlayacak hatlar halen ihaleye bağlanan işler kapsamında yer almaktadır. Bu bölgeler için ana hat üzerinde çıkış noktaları ve bir kısım bölgeler için çıkış istasyonları yapılmış olup dağıtım ve bağlantı hatları ayrı bir ihale veya ihaleler kapsamında ele alınacaktır. Bu amaçla gaz kullanımına en kısa sürede geçebilecek bölgeler için dağıtım hattı projeleri sonuçlandırılmış olup, malzeme ve ekipman ihalesine çıkılmıştır. -Son günlerin flaş haberi olara.k kamuoyuna yansımış olan doğuda İran Güneydoğuda Suriye ve Körfez Doğal ga:ı: boru hattı güzergahı 8 ülkelerinden doğal gaz temini konusunda BOTAŞ'ın çalışmaları ne safhadadır? -Ülkemizin doğal gaz arz kaynaklarını çeşitlendirmek ve aynı zamanda doğal gaz kullanımını ülke çapında yaygınlaştırmak amacıyla çalışmalar sürdürülmektedir. Bu çerçevede İran, Katar ve Libya ile görüşmeler devam etmektedir. Libya: Nisan 1988 ayında Libya'da hükümetler arasında yapılan görüşmelerde yıllık 1,5 Mi!yar/m3 doğal gaza eşdeğer LNG alımı için ilke anlaşması imzalanmıştır. Cezayir Nisan 1988'de Cezayir Hükümeti ile imzalanan protokol gereğince bu ülkeden ithal edilcek sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) ithal terminalinin Marmara Ereğlisi'nde ve SSCB-Türkiye Doğal Gaz Boru Hattı'na yaklaşık 20 km uzaklıkta kurulması kararlaştırılmış, inşaat projesi hazırlanmış ve yapımı için 3 Haziran 1988'de milletlerarası ihaleye çıkılmıştır. İlk yarısından itibaren inşaatın başlatılması planlanmıştır. Terminalin inşaat süresi 3 yıldı'
1 lstanbul doğal gaz projesi ve 1 IGDAŞ Ali DORUK 1947 yılında doğdu. Ankara'daki ilk öğreniminden sonra Robert Kolej ve İ.İ.T.İ.A'da okudu. Öğrencilik yılların• da başladığı çalışma hayatını çeşitli şirketlerde muhasebe ve mali işler müdürü olarak sürdürdü. Bazı ulus· lararası şirketlerin danışmanı olarak çalışmakta iken, yaklaşık birbuçuk yıldan bu yana İGDAŞ İstanbul Gaz Dağıtım San. ve Tic. A.Ş. bünyes i n· de Genel Müdür Yardımcısı olarak görev yapmaktadır. Çalışma hayatı sırasında konusu ile ilgili çeşitli kurs ve seminerlere katı· lan Doruk ev l i ve iki çocuk babası olup ingilizce bilmektedir. İSTANBUL NATURAL GAS 0/STRIBUTION PROJECT AND İGDAŞ Abstract: İstanbul is a rapidly exparıding city. in order to meet the requirements of, energy of such a great metropolitan area, The İstanbul Natura/ Gas Projeci has been put into effect. The proıect consists of235 km steel and 1856 km p.e. pipes lor the main grid. The projeci covers the building of the new network, rehabilition of the city•gas system, and convention. İGDAŞ is the company which wi/1 be responsible lor the building of the main network and wi/1 also be responsible during the distribution. İGDAŞ is mainly owned by the Metropolitan Municipality of İstanbul. Özet: İstanbul hızla büyüyen bir şehirdır. Bu kadar büyük bİsitramnbeutrloDpooğlitaan alanın enerji gereksıniminı karşılamak için l Gaz P(ojesi uygulanmaya başlanmıştır. Pd rı ro. jDe o2ğ3a5l kGma zç şeel i kb,e 1k 8e 5s 6i n iknmi n pş ao sl i eı , thı laevnaogoarzuı dşae nb eokl ueşsmı nai nk tr ae •• m İ h G a ı D n b d A ili a t Ş a n , s d s y o o o r ğ n u u a m l i gl ş u a le z om l ş a le e n r b i ş e b i k rk e u e s pt i t n r ir o in . j e i i G n y ş D e a A d s Ş ı a v h b e ı a l d d ş a ir lı . h c aa sİ sotnarnabdual ğBı et , ·. lediyesi'nin sahip olduğu bir şirkettir. tTaünrbkui yl 'eu'nn i n1 9e7n5 -k1 a9l8a0b aalrı ka snı nüdf uasTl uü rkkeiny tei goel anne l iİns dl eel go öl arrüalke;n nhüıfzul as aarrttıaşnhkı zeınytılledşamoer toal al aymı naa bpi anrdae 3ü s8t, ü9niel eçTı kümr kı şi ybeu yl uı lnl ımk ankütfaudsı ra. rBt ı şu oarrat ınş ı nd oı nğ uç mo k l i a y r e d 'd a e n k z m iyade göçler dolayısıyla olmaktadır. Türk2 başına ortalama 58 kişi düşerken bu sayı İstanbul'da km 2 başına 830 kişidir. İ%s t4a 0n 'bı ubl u' dl ua namy na ckat ,a Td ıür r. kGi yeer es ka naar yt ai nk unrüufl uu şs l av er ı ng ıen roel akrsaekaer tnaenr jei ni hdtüi ys at rciıl egşümne gheaçrtei kkçeet l ea rr itnmea pk at ar adlıer l. Şn ee harl ti me ri nzai nt i febnierrej in ei hrtj ii yoalcaırnadkav, ee şl eekhtrri imk i ze dn ee rkj ius li - !l aarn ıyl ae nr i nfue ekl -uolilla, nkıöl mmaükr , üLzPe rGe, dhaahv aagtaezmı ivzbv. ey akkuı tl Bl ainr ıl şi ğl ıi ' ny adkeınt l ai trhı na lt üekdei lteinl mdeosği aalmgaaczı yı nl a şSe oh ivry ei çt li enr gdöer1ü9lm89üşytılüırs.onlarından itibaren kullanılması önDoğal gaz, başlıca, sanayide, ısınmada, yemek tpı irş. i rBmu egdüen vşee shırciamki zsdu eh, ayzeımr l ae km apdi şai rkmuel l,asnı ıcl aa ckasku- . çi hetşi iytal ic ıy av ke ı tslaanr ıany i g ge er er ke kks iunl il ma nl eı mr i ivçei ng ekruel lkasneı l taan şr aı nkmnai st eı sl eı rnaesbı ni l de ca etke hkl ai kz ea ll ia hr amt teay bd aa zneangfeal cmi ae kotl ae dziinr. Aveynmcaaz, otatştımükaestıirmasi ınodlma amkatkardoırd. üzeyde benl hK ai a n pl ı o l o a r l n i m f e f a r u s e yın l a - a k o ı r i t l a ' ı e ğ o m e la ş e d r n a e k ğ d eo h r ğ a a b le l i r n g a k y z a a ı l n y o g r tı i e n fı s kh ş e i d n k e i i ğ l ç d e i e n r e k k s u u a l l alaltnıınlma adsüı şaerctetıkktçiar.fiyatı göreceli olarak fuel-oil'in tDaütşoünk bısıl değeri olan linyite karşı da ilk bakış aşına daha pahalı gözükebilecek doğal gl uanzm, ka uml laasnı , maay nkı o ıl sa ıynl ımğ ıa, aarmt ı ak c mı n aı nd dkeal leorri inf iı nk bd ue ğlaeyrıisnıyi nla lidnayihtae naaz zatüraknet4i m-5l ekaetldfea z el ad iol ml meassi ı gdiobi ayvaaknıttaojllaarcıaykützırü.nden genelde daha ekonomik bir çBoukg ümnu tşfeahğrai md iözndüe kdoa lğuı tpı ,l açno kg aazzı nb iarmkaı cs ımdı aehna d1 9ü 8s t9r i ydıel ı nvıen oı srıttaml aar ıanmd aanc ıi t ii lbea rkeunl lda anğı l ımt ıamkı tyaadpı rı . pl ai cş iarkmdeo, sğıaclagkaszuı nh iaszeı r%l a4m5a' i vme eı ss ıknemn al e pr de rei yyoedmuenk d%a3 5ıs'ıinemnadüasmtraidceı ikleu,lla%n2ıl0ac'saikttiıcra. rethanelerde, tBı nudgaü)npkaüy ıgoalza nt üeknedt üi ms ti nr idn ei ne, nt üdküe şt üi mk p( %a y 1ı 0e n' u ny üakl sek düzeye ul aşacaktır. Doğal gazın yaygınlaşması ile yılda İstanbul için 4r ü8n. 5d0e0n , t o4n0 .k3o0k0' d at onn, 4m6 7o.t7o0r0i n tdoenn , l i n5y. 6i t0k4ö mt oün Lv ePüGr' ed tei nm tea ys aörnr eulfi ke daill ae nc el akr; dbau nk lual rl aı nn ıdl ma haas ıv sear ği ml al i nacaktır. 9
10 l gD e e a r l e ğ iş k ı m t , ı m e b l d u e a r ü il 2 l e k - r 3 e i l ü e y l r ı k l i a n e le s 2 r ı 0 ğ in - d 3 ı t 0 r e ı k la y n c ı o l a d l k o a t j ı i g l r e e . rri çter ka nl esşf teirr de d@i c k H e i a k m le v e n e v c b y u a u t k ş e l e a s b ş k ı e k i k h e 8 a d 0 v e 0 a n g k b a m e zı s l b o e o l n a r e n u n İ ş 1 s e 0 t b a 0 e n . k 0 b e 0 u s 0 l i ş y a e e d h n e r t i i l n e a d n bo e e nl aer ıdaorğaasl ı ngda az ai ndşöanaüt şpt ür or gü rl eacme kı nt ai r .g1ö9r 8e 82-31 95 9k1my'ısl i çr ieblei kn, 21080506 kkmm 'us zi upnol lui ekttial edno ğb aolr gu ad za nş eobleukş easni ti na şka 6ed5i0lm.0i0ş0o.l0a0c0akmtır ve bu süre içerisinde İstanbul'a 3/yıl doğal gaz dağıtılacak olup, 450.000 aboneye hizmet verilmiş olacaktır. İSTANBUL DOĞAL GAZ ŞEBEKESİNİN TEKNİK ÖZELİKLERİ VE KAPSAMI gAevtri ur ipl eanyvaek aosrıanddaa 7700 bbaar r' dial en E2 0s ebnay ru rbta ys ıönrceas iinne dİ Gi rDi l eAcŞe kt a rda of ığn da la ng2a0z ıbna r Ei lseet ni my uşretb' teakne s ii tii lbea Hr ean lailçt'ıinndgaüdnaeğyıtbımatısyıanpdıalakciaykötrıre.de Batı Bölgesi adı 2B0u by aörr'eddaen t4e sbi sa re' ad i il ne nd i rbiöl el gn egraezgı nü ,l a4t öbral er rbi ai lseı ndçe ttaımcıadgdereçveeklseoşkeackekşteirb.ekeleri ile abonelere dağıAn inhcaayke ;t itnüdkee t hi cei yre bbianğalyaan abna bs ıinncaı ş 4u b be ahra' dt laanr ı n2ı 1n • mm bb aa rr '' da ai ngdai rzi l de na ğeı vt ı mr eıgvüel att üö rkleetriimi lie gbei nr çael akrl edşat i2r i1 lecektir. Mi s ee vhcauvta ghaazvıaşgeabzeı ksei ssti ne mi n i nr edheadboi l ği t aa ls ygoanzudnadğaınt ı mv eı s am o b b n o a r n a r e , 4 l o e r b la ar n r a e / k 0 z ,d 5 yi a n b p d aı r e la , c d 0 a ö ,5 k n b ü m a ş a r ü / h m 2 a 1 ü l le n m b r y e a a g r p ü v ıl l e m a t 4 a ö s b r ı an m r d / e a 2 r n 1 okleazrlaekrinadbeon2e1lemrebaurl'a indirilen doğal gaz direkt aştırılacaktır. g HB e ö a s l l i g i ' ç n e ' e i s n i n dd K a e ğ u n z ıt e ı i m r y t i D b H a o a t ğ l l a u iç n ' y ia n ö n r e E 2 s 0 y i ü b o p a l a r c n 'l i ı v k B a re i ı l y n e o t d i ğ a m l n u şe B B b a ö e t lı kesi ile yapılacaktır. Şl aenhdrıirnı l ıAı ını �a dool ul up . Ybauk absöı , l gDeodğeu dBoöğlagle sgiaoz l aDr oa kl a ya od b bd a ı a k r ·c ö e ıa y n , b P Ü u e m l n u r d n a i a n k n i . y e K 7, 0 a K ı t b a a a n l r . d / i K 2 ll 0 ü i'y ç be ü a k 2r 0 y a i n b lı a d , r i B r 'l i ı o c k i s s t i i l a n e n t c i l c m e ı n . h Ka it a t i ti nı di lier i cui l anşwt ırrkı leazc laekr . i lbeuarbaol anred abna zeılna d2a0d abğaırt/ı4m byaar pılacaktır. Av en4a bnaark oi l l mh aatkt ı nü dz ea rne 7i k0 i bhaart ' tdaannoal ul ı şnaacraakk b2u0 hbaat r lar, şebekenin iskeletidir. 4r eb aa vr a' l ınkt aş jelba reıkneı nşi ön yal el ç aökz ebtal seıyneçbşi lei br iezk: e l e r i n e gö -- THüe rk et üt ikcei yt iec ikd ae l bi tier l ir ehgi üz lma teötr voel ar ceabği lıencdeaknt i4r . b a r scaabkittırb. asınçta gaz kullanım imkanı sağlana - lGi nüdv ee ndlei kv rbe ay ze ı ng ıi rne nd üoştmo me av et iyka byi rü ks si setlemme sbi uhl ua - nYaückasketkırb. asınçla gaz debisi daha uzağa ulaş tleırcıelakbtiilre.ceğinden dolayı boru çapı da küçügBiub i g 4e nbeal rd' ıenğ ee rnl eenkdoi rnmoeml ei rkd be na s dı neç- a on ll da şuığl aub igl eöcreüğl i mektedir. İGDAŞ'IN GÖREVİ: c İ g G a e r D li e ş A t m Ş A e . İl Ş s e t r . a . : n e i b z n l u e e l r y j De i c o d e ğ a k a ğ l ı v t G ı e m a k z t u e D l k l a a n ğ n o ı ı t l l ı o a m c j ia s S k i a n t n d ır a e . y ei S n vo e v s y T o e n it Sh aols yeadliilsetc eCku mo l ha nu rdi yoeğtal el rg aBziırnl i ğİ sit' na ndbe unl (BSeSl eCdBi y) ei st i ml a rüac av ve i rt i ac al arni ıs ei çketrösri nl edr ee , ssaatnı şaı yvi es ebkut öi şrl üe mn el ,e kr ionnguet rpeağciahkitzırm. etlerin yönetimini yalnızca İGDAŞ yab bİG u u D l l E B A l e Ş el k e İ t d s r t i i y a k e n T s bi r u 'n a l e m B b v ü a a y y ğ ü l T k ı ü k Ş n u e e r h l u i l İ r u ş lş B e l t a e m r le ı e n d l ei s y r e e i r s v m i e , a İ İ y s s e t t a a i n n ş tdi ar ağkı tiı mi l e l iki zumr ueltmi uv eş röe zc ee lk soe lkatnö rb isrt aatnüos ünni md eş i r kgeatz tt öi rr. dÖen üomr t aü kz doel ka ri aykı l l ak radt ıal mbıuş okluarbui ll ue şc ae köt zi re. l İ sl eerki dl aey abcua kB evlee dgi yeer ehki zyma be tainkc eı ns de ri mf i na ay en ,s mg earneıknsı es adği ğnearmöi zzme l i nsei kmtöurhkauf arzual u şeldaer ıc evke thi ra. l kBau ga çüınl a ri şatki r da ki ai l eğrı rdleığİıs. tİasnt abnubl luull aBnenl esda ihyiepsoi ' nl deu ğa iut foal yadnabl ı uv eş ikr ka reltı yatırımlardan bir tanesi olacaktır. Db ior ğbai lç igma dz ed saağğı tl ıamn ımn ıans ı en nı agmü av çe lnal yi avne İeGkDo An oŞmbi ku ykeorninuedagteütmirmyeaksatel dveir.teknik düzenlemeleri hızla ------- - - - ---•
Doğal gaz özelikleri ve kullanım alanları Osman F.GENCELİ Osman.F.Genceli 1944 yılında doğdu. 1966 yılında İ.T.Ü. Makina Fakültesinden mezun oldu. 1974 yılında doktor, 1980 yılında doçent ünvanlarını aldı. Halen İ.T.Ü. Makina Fakültesi'nde öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. NATURAL. GAS, PROPERTIES AND APPLICATIONS Abstrsct: in /his paper, the definition of natura/ gas is made and information related to its vvorld reserves, production and consumption is given. Examples are afso given which iffustrate its advantages with respect to o/her fuels and its primary areas of application. Özet: l a r ı . ü r eBt iumyi avzeı dt üak. edt oi mö adlugr au mz ı nl a tr aı , ndı imö eı , rdyüankyaac ar ekzl aerrav gköaryen aü ks ttiür.nlükl eri ile önemli kullanma alanlarından örnekler verilmiş1 . GİRİŞ mİ n es as innoeğ rl ua ğtma reanf ı, nddoa ğn a bl ignal ez rı nc ey ayyı lgdıann obl aerrai kb ikl iunl lçaenş ıi tl ml i ay os ıl l a1 9r l6a0y ey rı lyl üa rz ıünndea nç ı ks aornarka, dyı ırl. dDı roı mğ al al rgı na zeı tn ksiinsii çileekymainşmtira.sEı lçdağlar boyu insanların özel ilgiı:ki belgelerden, eski Mısır'da, Ye bu enda in ki sat ay nn a' dkal av redKa nu zbeayhAs emdei lrmi keak' dtae dbi ur . tAi pt eyşaen taan pl aarnı lyaar ınnı nmd ua kk ai d" dEebs esdaiy Ad ıtkelşa rTı a, pBı ankaüğ ıp" ,e tdrooğl ay al tgaakz alevinden başka bir şey değildir. Odorğgaalngika tzedoariyme iglyöornel,adricğaeryıfl oösinl cyeakyacaklar g i b i , aşamış bitki vbeu kh laayr·ıı aanr aasrı tnı ak lga ör ımn dü al enn obl uu şamr tuı kş tl au rr,. bYaesrıynüçz üv e kıas ı ge takziıs mi y leey, dkai mn ay agseatli rdme iğşitşi irk. lGi kel ne reel dueğ dr aoyğaarlagk adzoağsaı l ryaeydaağs eyrabme satçol al arrı na kd arapset ltarnoıll my aatkatka dl aırr.ı Bi luegbüinr lüi krtee tilen doğal gazın yaklaşık %40 kadarı petrol ile al uynnmı yaadtıağ!klyaardt aaknl,a r%d a6n0 sk�a daanr ımias ek tpaedtı ır:o l ü n b u r1e9z8e6rvyımlı iiktitbaarrıiyylaekdl ünyadaki güvenilir doğal gaz aşık 100 trilyon m 3 dSe.Sd.iCr..BB;due, m%ik1t3a'rüın İreann'dbaü, y%ük5 , 6o'rsaı nAı, d.B e % ğ .D e 4 r ; 3 d in ' e ü , v%e 4ç , v2e's iHKoal ltaanr 'ddaa',d%a d3ı r, .6 A' s ıy rCı ceaz aEy inr d' doen, e%z 2y a' s ivNe ocri lvaarrıınnadarkaistaladnalılamrdışatıdr.a zengin doğal gaz kaynakYurdumuz'da ise yapılan bütün araş men, maalesef henüz büyük bir doğtıarlmgaalzarraezraeğrvi bulunamamıştır. Mardin civarındaki yaklaşık 1 milyar m 3 değerinde küçük bir rezervden b aş ka, 'Irakya'daki rezervin 14 milyar m 3 min edilmektedir. Bu rezervin yılda 40 o 0 ld -4 uğ 50 u t m a i h l yon m 3 lenmektteüdkire.tim ile 15 yıl kullanılabileceği bek1ti9m8i5 1y,ı8lı storinlyuointibmariyle dünyadaki doğal gaz üre3 değerindedir. Bu miktarın n C% a e 3 d z 6 a a' y , s i ı r % n , ı M 4 S ' e ü .S k n s . ü C ik . H B a o . v , l e l % a E n 2 n d 7 d a 's o i v n n e e i z A % y. a 2 B ' ü ş.D e r r e ., i t nm % i i İ ş 5 n t ' g i i r n . i l i t Ü e Kr r a e e , t%i l e1 n4 ' ü bnuü Ag a. Ez ı.Tn . %ü l k3 e6l'es rı ni , ı %A3. 28' .sDi n. i Dv eo ğKu aBnlaodğau, ülkeleri tüketmiştir. Hpıülaknü, m18etEimyliüzlv1e9S84.S.tCar.Bih.lihaünktül meti arasında yaaş dumuza S.S.C.B:den, 1988'de m2ayma gilyöarer, ymur3, 1989'da 3 milyar m 3 , 1990'da 3,3 milyar m 3 , 199l'de 3,5 milyar m 3 , 1992'de 4,7 milyar m 3 ve .1993'de 5 milyar m 3 doğal gazın ithal edilmesi kararlaştırılmıştır. 2. DOĞAL GAZIN KULLANIM ALANLAR! SDhouğaHl agnaezdialknlıoğlıa'nradka yakacak amacıyla, Çin'de (M.S. tma ki liaç ri nd aknu lkl aunl l ıal mn ı ımş t ıyr e. rBl eur iynı lel ab 2 r a 2 d m 1 a - b 2 d u 6 o ğ3 k a ) a lm t g u ı a z ş z la ü ın r r ı e y it a l i e taşındığı bilinmektedir. Dl e or iğnael Ag a. Bz ı. Dn :i dl ke mr aosdt leamn ı lümr ae kt itma dvı re. tEürki ee tGi mö ltüe ky na ikkı nında yaklaşık 10 m. derinlikten 4 cm çapında ba oy dr ıunl al ar tiıllemçaı ks ıa ri çı liann kduolğl aanl gı l ma zı şFt ırre. oİ ldka neinadşüeshtrriiny ienl kg ui nl liaaneı my a li es et i n1 8d4e 1k iYtıul ı zn düar ey ti ni me At e. Bs i. sDl e: nr iinnd!e3 agt ıöVr üi rl müştür, Evlerdeki geniş kapsamlı kullanım, 1880 11
Bileşimi (aı')ırlıkça %) Yoı}unluk üst ısıl d90er Alt ısıl d90er Teorik Ôzg0I Max. co, (kuru) kg/m3 Ho Hu Hava Duman gazı ,\Oırlıkça Hacimce Rezerv adı CH• C2H6 C3H8 C4H10 CmHn co, N, MJ/m3 MJ/kg MJ/mJ MJ/kg kg/kg kg/kg (%) (%) Emsland (B.Almanya) 78.97 Diephoiz (B.Almanval 67.2 Rheden 5 (B.Almanya) 54.0 Amofring (B.Almanya) 92.3 Slochteren (Hollanda) 70.01 Kuzey Denizi (lngiltere) 83,77 Bakü (S.S.C.B.l 87,7 Kassi R"mel (Cezayir) 63,32 Cao Bon (Tunus) 65,93 Tablo 1: Çeşitli rezervlerden elde edilen doğal gazın ortalama bileşimleri ve fiziksel özelikleri. eTadbilelon 2d.oSğ.aS.C.B. 'den ithal l gazın garanti edilen özelikleri. Metan (CH4) Etan (C 2Hs) Propan (C 3 Hs) BCıtan (C4H1o) Diı')er hidrokarbonlar (Cm H n J Karbondioksit (CO2) Oksijen (02) Azot (N2) Hidrojen sülfür (H 2 S) . Toplam kükürt (S) Üst .ı Maksimum ısıl Ortalama deı')er Minimum 5,00 1.72 1,0 0,94 7,77 4,3 0,8128 39.25 - - - 2,60 20,04 10,16 0.8828 34,05 0,82 - - - 35,66 9,52 0.9851 29,94 6,00 - - - 0,53 1,17 0,7448 40.47 4,64 0,96 0,42 0,39 2,13 21.45 0.8329 35,10 6,04 2.04 1 ,03 1,67 1.0 4.45 0.7841 40.76 5,83 - - - 5,66 0.81 0,7691 39,75 1 1,3 1 7.5 6,37 4,14 7. 18 0.43 7,26 0.9005 44,82 9,65 5.45 1.47 - - 0,8900 48.01 yıllarında A.B.D:nin Pennsylvania eyaletinde ge çekleştirilmiştir. rGünümüzde doğal gaz yakacak ve hammadde olarak çeşitli alanlarda kullanılabilmektedir. Y kacak olarak, termik santrallarda eletrik enerjai si üretimi için; endüstri kuruluşlarında ısıtma, ku rutma, pişirme, ısıl işlem fırınlarında, kaynak iş lemleri ve buhar üretimi için; konut ve işyerle rinde ise sıcak su, pişirme, kurutma, ısıtma ve soğutma işlemleri için, doğrudan doğruya kull nılabilir. Doğal gazın bileşiminde bulunan hida rokarbonlar nedeniyle, sanayide amonya tanol, hidrojen ve petrokimya ür te ünlerini k n , s m en ezinde, mürekkep, zamk, sentetik lastik, foto raf filmi, deterjan, boya, dinamit, plastik, antifriğ z ve gübre gibi maddelerin üretiminde doğal gaz doğrudan hammadde olarak kullanılır. Bugün dünyadaki metanol üretiminin %70'i doğal gaz ile sağlanmaktadır. 3. DOĞAL GAZIN ÖZELİKLERİ VE ÜSTÜNLÜKLERİ Doğal gaz esas olarak metan (CH4) ve metana göre daha az oranda olmak üzere, etan (C 2H6) bütan (C 4H10) ve propan (C3H8) gibi hidrokar bonlardan meydana gelen, renksiz, kokusuz bir gazdır. Mavi bir alevle yanar ve hava ile belirli oranda karıştığında patlayıcı özeliği vardır. Thb lo l'de dünyanın çeşitli rezervlerden çıkan doGaranti Edilen Fiili min.%85 %98,68 max.%7 %0,211 max.%3 %0,043 max.%2 %0,017 max.%1 o/oQ,033 max.%3 %0,035 max.%0,02 - max.%5 %0,829 max.5,1 mg/m3 max.102 mg/m3 39,02 MJ/m• 37,62 MJ/m3 37.41 MJ/m• 36,57 MJ/m• Not: m•: 15°C sıcaklık, 1,01325 bar basınçtaki 1 m• gazın hacmine karşı gelir. 12 48.29 35.44 43,60 14,96 14,04 17,82 12,12 38,57 30,72 34,80 11,93 11,39 18,66 12,72 30,39 26,99 27.40 9.41 9,19 20,27 13,91 54.34 36,50 49,01 16,83 15,64. 17.34 11,76 42, 14 31,68 38,03 13,05 12,37 17.23 11,69 51,98 36,81 46,95 16,09 15,03 17.49 11,88 51.69 35.86 46,93 16,01 14,94 17,63 11,98 49,77 40,68 45, 17 15,39 14,50 18,02 12,26 53,94 43,55 48,93 16,71 15,65 18,02 12,66 ğal gazların ortalama bileşimleri ve fiziksel öze likleri verilmiştir. S.S.C.B:den ithal edilen doğal gazın gerçekleştirilmesi garanti edilen fiziksel özelikleri ise Thblo 2'de sunulmuştur. Eğer doğal gaz rezervinde kükürt var ise, üreti len doğal gazda da hidrojen sülfür görülür. Bu bileşenin dağıtım şebekelerinde ve kullanma yer lerinde yaratabileceği koroz lemek gayesi ile doğal gaz yş oe nb epkreoybel evme rl ei lrmi nei döenn önce genellikle temizlenir. Kullanıma sunulan do ğal gaz içindeki kükürtün ihmal edilebilir sevi yede olması nedeniyle, yakılma sonunda oluşan duman gazında kükürt dioksit bulunmaz. Duman gazında kükürk dioksit bulunmasının insan s lığı üzerinde yaptığı etki ve asit çiğ noktası olauğş maması için duman gazını en fazla 140°C-160°C değerine kadar indirebilmesi, kömür, fuel-oil gi bi diğer fosil yakacakların en önemli sakıncal ndıı: Doğal gazın yakılması ile oluşan duman ga a zı 60°C sıcaklığına kadar düşürülebilmesi nedeniy le, ısı transferi yüzeyleri artırılarak daha fazla bir ısı transferi ile, baca yüksekliği ve baca aspiratö rü gücü azaltılarak daha az bir yatırım ve işlet me masrafları ile karşılaşılır. Doğal gaz içinde yanmayan madde bulunmadığı için tümü yanar, hava ile çok iyi karışabildiğin den hava fazlalık katsayısı bir civarındadır. Yan mamış yakacak kaybı yoktur, baca kaybı ise di ğer yakacaklara göre çok küçüktür. Sıvı ve katı yakacaklarda, duman gazı ile sürük lenen kurum, kül gibi yanmamış maddelerin ısı transferi yüzeylerine yapışarak meydana getirdi ği ısıl direnç problemi doğal gazda yoktur. Isı transferi yüzeyleri temiz kaldığından, kurum üf leme cihazları daha az çalıştırılır; bu nedenle bu cihazların harcadığı buhar ve enerji ·sarfiyatı az lır. Doğal gaz yakan kazanların periyodik b l akım a arı daha uzun zaman dilimlerinde yapıldığından bakım masrafları azalır. Doğal gaz, yük değişimlerine kolayca cevap ve recek şekilde, otomatik kontrolu basitçe yapıla1:ıilen bir yakacaktır.
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=