Açılışı 19 Kasım 2018 tarihinde yapılan Türk Akımı DoÄŸalgaz Boru Hattı Projesi, Rusya'dan Türkiye'ye Karadeniz'den gelen, toplam kapasitesi 31,5 milyar m3 olan birbirine paralel 2 hattan oluÅŸuyor. 10 Ekim 2016 tarihinde hükümetler arası imzalanan bir anlaÅŸmayla baÅŸlayan bu projenin boru hatları inÅŸaatının deniz tarafı yaklaşık 2 yılda tamamlandı. 180 km’si Rusya sularında, 700 km’si Türkiye sularında ve 230 km’si Türkiye topraklarında olmak üzere toplam 1.110 km uzunlukta olan bu projenin, toplam yatırım maliyeti yaklaşık 7 milyar dolar olup, henüz tamamlanmayan kara tarafının maliyeti ise yaklaşık 1 milyar dolar deÄŸerinde.

1. hat Türkiye'nin gereksinimine yönelik olarak yapıldı. Bu hat kış aylarında yaÅŸanabilecek Ukrayna krizinin etkisini ortadan kaldırdığı için bizim açımızdan çok önemli. Ancak bu hattın BOTAÅž'a yaptırıldığını da bilmeliyiz. Ayrıca Türkiye'nin gaz talebi arttıkça bu kaynak da Türkiye için ek bir gaz kaynağı olacak. 2. hat ise Avrupa'nın güney doÄŸu kısmı -öncelikle Bulgaristan ve Yunanistan- için önem taşıyor. Çünkü bu ülkelerin doÄŸalgaz gereksinimini, arada Ukrayna olmadan karşılayacak. Ancak 2. hattın kara tarafının inÅŸaatının tamamlanması da bu açıdan önemli. 2019 yılı sonunda ilk gazın pompalanması planlanıyor.

Bu hat, Gazprom'u Ukrayna'ya 3 milyar dolarlık transit ücreti ödemekten kurtarırken, sözleÅŸmede Gazprom'un daha çok ayrıcalıkları olduÄŸu da belirtiliyor. Projede, "kazan-kazan" anlayışının vurgulandığı ama ne yazık ki Türkiye'nin kazandığı fazla bir ÅŸey olmadığı ifade ediliyor. ÖrneÄŸin Türkiye bir "hub", yani doÄŸalgaz ticaret merkezi olamıyor; çünkü gaz ticaretini yapma hakkı yok. Zaten piyasamız da buna uygun deÄŸil. Yani bir ülke, üzerinden boru hattı geçiyor diye "hub" olamıyor. Gaz pazarı serbestleÅŸmeli ki Türkiye ancak o zaman, örneÄŸin Balkan ülkeleri için bir merkez olabilsin. Bir baÅŸka deyiÅŸle Türkiye Avrupa ile Asya arasında, yani tedarik ile talep arasında bir köprü olmak istiyor ama olamıyor.

Ancak Türkiye'nin bu projede yer alıyor olması onun önemini daha da artırıyor. Avrupa'ya taşınacak olan yaklaşık 16 milyar m3lük 2. hattın dışında, 10 milyar m3lük Azeri gazının da SOCAR ile birlikte taşınacağı düÅŸünüldüÄŸünde, bunlar Türkiye'yi Avrupa ve özellikle Balkanlar için önemli bir geçiÅŸ ülkesi durumuna getiriyor. Böylece Türkiye, Avrupa'ya yönelik projelerde hem Avrupa hem de Rusya için enerji arz güvenliÄŸinde önemli bir kaynak olurken, yeni projelerin baÅŸlatılması konusunda da iyi bir ortak olma özelliÄŸini ortaya koyuyor.

Bu durum Türkiye için uzun vadede bir fırsat olurken, Türkiye'yi enerjiyle ilgili bir "hub" olma isteÄŸinde de haklı duruma getiriyor. Ä°ÅŸte tam bu aÅŸamada Türkiye enerji kaynaklarını daha düÅŸük maliyetlerle kullanmak, enerji faturalarını azaltmak, hatta bu enerji kaynaklarının ticaretini yaparak para da kazanmak istiyor. 

Türkiye, Rusya'nın en büyük ithalatçısı ama bu kadar avantajlı bir konumdayken bile doÄŸalgaz alım fiyatlarını düÅŸürebilecek mi? Zamanında yapılmış sözleÅŸmeler var ve Gazprom sözleÅŸmesi 31.12.2019'da bitiyor. Türkiye'ye gaz sevkiyatına iliÅŸkin bu sözleÅŸmede fiyat, belirli bir bölgeye veya zamana baÄŸlı olmayan ve belirli büyüklüklerdeki somut fiyatlara göre deÄŸil, petrol ürünleri sepetinin fiyatına baÄŸlı olan ve dolayısıyla deÄŸiÅŸebilen bir formüle göre belirleniyor. Bu durumda petrol ürünleri maliyetindeki deÄŸiÅŸiklikler fiyatı doÄŸrudan etkiliyor ve deÄŸiÅŸtiriyor. Ayrıca Gazprom tarafından taahhüt edilmiÅŸ ve uluslararası tahkimde olan, yaklaşık yüzde 10'luk fiyat düÅŸüÅŸü de henüz gerçekleÅŸmedi. Yani bu koÅŸullarda bile Gazprom'un doÄŸalgaz fiyatında indirim olmayacağı öngörülüyor.

Tüm bu gerçeklere karşın Türk Akım'ın, Rus ve Türk hükümetleri arasında karar verme esnekliÄŸi saÄŸlamasının yanı sıra “iÅŸbirliÄŸi ve inÅŸaat anlamında, teknik, organizasyon ve mevzuat konularında, yatırım kararlarında deneyim kazandırdığı” ÅŸeklinde genel bir olumlu durum oluÅŸturduÄŸu da söylenebilir. 

Sonuç olarak ticaret ile taşımacılık birbirinden ayrı konular olup, Türk Akımı ve TANAP Türkiye için sadece taşımacılık ile ilgili projelerdir ve yapısı itibariyle Gazprom ve SOCAR'a avantajlar saÄŸlamaktadır. Türkiye bu projelerle "hub" olamaz. Katkısı sadece stratejiktir. Bu projelerde Türkiye bir ticaret ÅŸirketi ile de bulunmalıydı. Rusya ve Azerbaycan hükümetleriyle bunu da içeren bir anlaÅŸma yapmalıydı. 

Türk Akımı Projesi'nin ülkemiz için olumlu tarafı, örneÄŸin "gaz akışı azaldı" benzeri bir sorunumuzun artık kalmamasının yanı sıra ülkemizin "doÄŸrudan doÄŸalgaz alan bir ülke" olmasıdır. Ama bununla birlikte doÄŸalgaz ticareti de yapan bir merkez olmak için ortak hamleler de yapabilirdik. Türkiye ÅŸimdiye kadar Yunanistan'a yaptığı çok az miktardaki doÄŸalgaz ihracatı dışında baÅŸka bir miktar ihracat gerçekleÅŸtirememiÅŸ durumda iken bu proje ile GüneydoÄŸu Avrupa'ya, özellikle Bulgaristan ve Yunanistan'a doÄŸalgaz temini ve yaygınlaÅŸtırılması konusunda bir avantajı olabilirdi.

Son olarak, Türkiye doÄŸalgaz ithalatını serbest bırakmadığı ölçüde bir geçiÅŸ ülkesi olmaktan kurtulamaz. Kontrol özellikleri geçmiÅŸteki ÅŸartlara göre iken, örneÄŸin bugün tahkim konusunda olduÄŸu gibi, tüm bunları yapabilmesi gerçekten çok zor.