İpsala’daki TANAP (Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı Projesi), MS4 Ölçüm İstasyonu’na yapılan basın gezisinde öğrendiğimize göre, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı'nın bir şirketi olan BOTAŞ (Boru Hatları ile Petrol Taşıma Anonim Şirketi)’ın yüzde 30, SOCAR (Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Petrol Şirketi)’ın yüzde 51, SOCAR Türkiye'nin yüzde 7 ve BP (British Petroluem)'nin ise yüzde 12 payı olan TANAP, Türkiye’nin en büyük doğalgaz projesi olma özelliğini taşıyor. Bu proje ile Azerbaycan, Şah Deniz 2 yatağındaki doğalgazı; Güney Kafkasya Boru Hattı, TANAP ve TAP (Trans-Adriyatik Boru Hattı) ile Haziran 2018’de Türkiye’ye vermeye başladı. Temmuz 2019’da ise Avrupa’ya da doğalgaz taşınmaya başlanacak. 

TANAP, Türkiye Gürcistan sınırında Ardahan ili Posof ilçesi Türkgözü Köyü'nden başlayarak Ardahan, Kars, Erzurum, Erzincan, Bayburt, Gümüşhane, Giresun, Sivas, Yozgat, Kırşehir, Kırıkkale, Ankara, Eskişehir, Bilecik, Kütahya, Bursa, Balıkesir, Çanakkale, Tekirdağ ve Edirne olmak üzere 20 il, 67 ilçe ve 600 köyden geçerek Yunanistan sınırındaki Edirne’nin İpsala ilçesinde son buluyor. Bu noktadan, Yunanistan ve Arnavutluk üzerinden Adriyatik Denizi’ni de geçerek İtalya’nın güneyindeki Salento eyaletinde son bulacak olan TAP Doğalgaz Boru Hattı’na bağlanarak Avrupa ülkelerine doğalgaz aktaracak. 550 kilometresi Yunanistan'dan, 215 kilometresi Arnavutluk'tan, 105 kilometresi Adriyatik Denizi'nden ve 8 kilometresi İtalya'dan geçecek ve toplam uzunluğu 878 kilometre olan TAP; TANAP ve Güney Kafkasya Doğalgaz Boru Hattı (SCP) ile Güney Gaz Koridoru’nu oluşturuyor. Bu projenin üç ayağından son ikisindeki işlerin %100’ü, TAP'taki işlerin ise büyük bir kısmının tamamlandığı belirtiliyor. Ana hat uzunluğu 1.850 kilometre olan TANAP'ın yıllık toplam kapasitesi 16 milyar metreküp olacak proje ile 10 milyar metreküp doğalgazın Avrupa'ya taşınması hedefleniyor. TANAP’ın kapasitesi, ilerleyen yıllarda ek yatırımlarla önce 24 milyar metreküpe ve ardından 31 milyar metreküpe kadar çıktığında, Türkiye TANAP’tan 21 milyar metreküp doğalgaz çekebilecek.

Bu proje aynı zamanda, Avrupa enerji piyasası için yeni kaynak olan Azerbaycan doğalgazı ile adeta bir enerji güvenliği projesi de oldu. Böylece yeni bir seçenek olarak gerçekleşen bu enerji arz olanağı sayesinde bu ülkelerin, dolayısıyla Türkiye’nin ulusal güvenliğinin sağlanmasında önemli bir açılım da gerçekleşmiş oluyor. Azerbaycan'ın 2,3 trilyon metreküp kanıtlanmış doğalgaz rezervi var. Ayrıca Abşeron, Ümid ve Babek yataklarının da geniş bir potansiyeli olabilir. Zaten sırf bu nedenle de Rus gazının iyi bir seçeneği olarak görülüyor.

Proje kapsamında Türkiye sınırları içerisinde biri Eskişehir ve diğeri Trakya’da olmak üzere, ulusal doğalgaz iletim şebekesine bağlantı için iki çıkış noktası yer almakta. Enerjinin “İpek Yolu” olarak da adlandırılan TANAP’ın tamamlanan ilk etabından Türkiye’ye 30 Haziran 2018 - 28 Şubat 2019 tarihleri arasında kadar yaklaşık 1,25 milyar metreküp doğalgaz verildi. Bu miktarın 2019 yılının haziran ayı sonuna kadar 2 milyar metreküpe, 2019 yılı sonuna kadar ise 4 milyar metreküpe ulaşması hedefleniyor. 

Ayrıca bu miktar her yıl 2 milyar metreküp daha artırılarak 2021'de 6 milyar metreküpe ulaşacak. BOTAŞ ihtiyaç duyması halinde Batı bölgeleri için Trakya’daki bağlantı noktasından da gaz alabilecek.

Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Azerbaycan Cumhuriyeti Hükümeti arasında 24 Aralık 2011'de imzalanan mutabakat zaptı ile TANAP'ın tasarımı, inşaatı ve bunları takiben işletilmesini sağlama sorumluluğu ve yükümlülüğü proje sahibi olarak SOCAR'a verildi. Projenin hukuki altyapısı 26 Haziran 2012'de İstanbul'da Türkiye ve Azerbaycan arasında imzalanan hükümetler arası anlaşma ile oluşturuldu. Ev Sahibi Hükümet Anlaşması, 10 Eylül 2014'te TBMM tarafından onaylandı. Projenin temel atma töreni 17 Mart 2015'te Kars'ta gerçekleştirildi. Boru hattına ilk test gazı 23 Ocak 2018'de basıldı. TANAP’ın açılış töreni 12 Haziran 2018 tarihinde Eskişehir’in Seyitgazi ilçesindeki TANAP tesislerinde yapıldı ve ticari gaz iletimi başladı. 15 Nisan 2019’da boru hattının Eskişehir ile Avrupa bağlantı noktası arasında kalan bölümünde doğalgaz dolumuna başlanması planlandı. Sonuç olarak Azerbaycan gazının, Türkiye-Yunanistan sınırında Avrupa’ya iletilmek üzere 1 Temmuz 2019 tarihinde Trans Adriyatik Boru Hattı’na teslim edilmesi planlanmış.

Geçen yıl ekimde Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD), TANAP için SGC'ye 500 milyon dolar finansman desteği sağladı. Avrupa Yatırım Bankası da 2018 mart ayında TANAP'a vereceği 932 milyon avroluk finansman desteğini onaylamış. Dünya Bankası, TANAP boru hattı için Türkiye ve Azerbaycan’ın doğalgaz altyapı yatırımlarına ayrı ayrı 400'er milyon dolar olmak üzere 800 milyon dolar kredi açmış. Bu projenin geçtiği güzergah üzerindeki 6 farklı projeye 14 milyon TL fon desteği sağlanmış. TANAP, “Sosyal ve Çevresel Yatırım Programları”yla da boru hattının geçtiği yerlerdeki yerleşim birimlerine olumlu bir katkı gerçekleştirmiş. Banka ayrıca Türkiye’ye 132,7 milyon dolar tutarında, şehirlerin altyapılarının iyileştirilerek daha sürdürülebilir yaşam koşulları sağlanmasına yönelik “Sürdürülebilir Şehirler Projesi” kredisini de onaylamış. “Sosyal ve Çevresel Yatırım Programları” kapsamında boru hattının güzergahındaki illere ekonomik ve sosyal kalkınma amaçlı destek veren TANAP, ayrıca doğal kaynakların korunmasına da katkıda bulunmuş.

Şirket, yıpranma ya da amortisman için Uluslararası Raporlar Standartları'nın gerektirdiği gibi herhangi bir fon ayırmak zorunda olmayacak. Sistemin, inşası ve tadili ile ilgili proje şirketine sağlanacak tüm mal ve hizmetlerin tesliminde KDV'den de muaf tutulmuş. Söz konusu muafiyet, 1 Ocak 2014 itibariyle geçerli. Bakanlar Kurulu kararı ile proje iştirakçilerinin ithalatlarından kaynaklanan Kaynak Kullanımı Destekleme Fonu (KKDF) için muafiyet tanınmış.

TANAP'ın tahmini yatırım bedeli 11,8 milyar dolar öngörülmüş. Ancak gerek satın alma süreçleri gerekse proje yönetiminde sağlanan başarı ile bu rakam yüzde 32 azaltılarak, 7,9 milyar dolar olmuş. Örneğin boru hattının inşasında kullanılan boruların yüzde 80'i Türkiye'de 6 farklı firma tarafından üretilmiş. Kalan yüzde 20'lik kısım ise Çin'den ithal edilmiş. Ayrıca projenin gerçekleştirilmesi süresi içinde sağlanan istihdamın, kullanılan araç, gereç vb.’nin ülkemiz ekonomisine katkısı da çok önemli.

BOTAŞ, bu hattan çekeceği gaz için taşıma bedeli ödeyecek ama diğer yandan da hattın yüzde 30 ortağı olarak gelirden yüzde 30 pay alacak. BOTAŞ’ın TANAP’tan çekeceği doğalgaz için; Eskişehir çıkış noktasında her 1.000 metreküp gaz için 79 dolar, Trakya çıkış noktasında aynı miktarda gaz için 103 dolar TANAP’a taşıma bedeli ödeyecek. Buna ilişkin yakıt masrafı, her durumda yüzde 100 kapasite kullanımı esas alınmış. 2018'den başlayarak, her yıl yüzde 1 arttırılacak birim tarifeleri ödemesi, BOTAŞ'ın diğer ilgili anlaşmaları ve düzenlemeleri hususunda anlaşmaya varılmış. BOTAŞ’ın, Azerbaycan’dan ithal edeceği doğalgazın fiyatına bu taşıma bedeli eklenecek ve Azerbaycan gazının fiyatı ortaya çıkacak. Taşıma bedelinde gerçekleşebilecek her indirim, elbette doğalgaz fiyatını da etkileyecek.

TANAP'tan Türkiye'ye gelecek olan doğalgazın diğer hatlardan gelenlerin fiyatına göre daha hesaplı olacağı, dolayısıyla bunun da tüketiciye olumlu yansıyacağı öngörülüyor. BOTAŞ tarafından Rusya'dan alınan gazın “Al ya da öde” şartına bağlı olması nedeniyle TANAP'tan gelen Azerbaycan gazının fiyatlara etkisi olumlu olabilir. Çünkü BOTAŞ, Rusya'dan alacağı 100 birimlik yüksek bedelli gaz yerine, Azerbaycan'dan alacağı 80 birimlik düşük bedelli gaz ile ortalama gaz bedelini aşağıya düşürebilir. Yani daha ucuz bir kontrattan almak varken pahalı kontratı tercih etmemesi daha doğru ve geçerli olacaktır. 

Doğal olarak da bunun sonucu fiyatlara olumlu yansıyacak ve 2018 Aralık sonu itibariyle serbest tüketicisi 604.664 adet, doğalgaz abonesi de 14.796.228 adet olan ülkemiz şimdikine kıyasla daha ucuz doğalgaz kullanmış olacak.